Zabytkowe obiekty starówki na rynku w Pszczynie

W skrócie - Spis treści, Informacje Pokaż

Będąc w Pszczynie koniecznie trzeba zwiedzić XVIII-wieczną starówkę, która zachowała swój tradycyjny, średniowieczny układ przestrzenny, jaki otrzymała po pożarze do którego doszło w 1748 roku. W ciągu kilku godzin spłonęły wszystkie zabudowania: kościoły, szpitale bramy miejskie, ratusz, browar, młyn i zamkowa ujeżdżalnia. Po tej katastrofie powstała Pszczyna murowana.
„Serce” starówki po pożarze położone było w centrum miasta, otoczone równej wielkości działkami, na których z czasem powstały domy mieszczańskie najpierw parterowe, później wybudowano jednopiętrowe kamieniczki. Dodatkowo zbudowany został ewangelicki kościół parafialny, oraz przylegający do niego dwupiętrowy ratusz, dzisiaj siedziba władz miasta. Wyjątkowością rynku w Pszczynie jest to, że nie jest zamknięty. Od strony zachodniej jest otwarty w stronę zamku. Do rynku dochodzą pod kątem prostym wąskie uliczki, wędrując nim natrafimy na kolejne obiekty zabytkowe o interesującej przeszłości m. in. przy ul. Warownej dom gminy żydowskiej z połowy XIX wieku. Nieopodal rynku przy pl. Ks. Józefa Kuczery stoi kościół pw. Wszystkich Świętych, a przy ul. Piastowskiej – głównym deptaku znajduje się jedyne w Polsce muzeum Prasy Śląskiej im. Wojciecha Korfantego, na piętrze Izba Teleemanna, w której prezentowane są dawne instrumenty muzyczne. Ulica Piastowska to również główna ulica handlowa rynku, na uwagę zasługuje budynek apteki „Pod Murzynem” pochodzący z początku XIX wieku, czy stojąca w miejscu nie istniejącej Bramy Krakowskiej kamienica „Pod Lwem”. U wlotu ulicy z rynku wyróżniają się dwie budowle z wieżyczkami: dawny hotel „Pszczyński Dwór”, gdzie obecnie mieści się Pszczyńskie Centrum Kultury. Na wielu kamienicach można podziwiać piękne efektowne zdobienia i rzeźby. Nie brakuje też licznych kawiarni, restauracji, cukierni, w których można spokojnie wypocząć, lub po prostu przysiąść w cieniu ozdobnych drzew na ławeczce Daisy.
Rynek był głównym placem targowym miasta (w tej chwili przeniesiony poza stare centrum). Był i jest wielokrotnie miejscem ważnych wydarzeń historycznych, kulturalnych, a także centrum życia gospodarczego mieszkańców. Organizowano tu kiedyś wielkie jarmarki m. in. na dzień św. Jadwigi i św. Wita, na które zjeżdżali gospodarze z okolicznych miejscowości. W dzisiejszych czasach rynek również tętni życiem, jest miejscem organizowanych wielu imprez. Co roku organizowane są tu 3-dniowe „Dni Daisy”, w którym możemy podziwiać tzw. wystawę ogrodów pokazowych „Ogrody Daisy” [relacja: www.ogrodydaisy.pszczyna.pl]. Kolejna wielka 3-dniowa impreza odbywa się pod koniec sierpnia, święto miasta Pszczyna – „Dni Pszczyny”. Oprócz większych imprez jest wiele innych ciekawych mniejszych atrakcji, których nie sposób wszystkich wymienić, dla zainteresowanych kalendarz imprez dostępny jest na www.pszczyna.pl.

Ciekawostka: skąd pochodzi nazwa Pszczyna? Jest kilka wersji, najbardziej popularną jest, że pochodzi od słowa „Plszczyna” co oznacza bagnisty i podmokły teren obfitujący w wody, a woda płynąc pluszcze i szemrze. Nazwa stanie się bardziej zrozumiała, gdy zapamiętamy że miasto założono na bagnistych terenach podmokłej doliny Pszczynki.

Kamienica Frykówka

Ratusz

Brama Wybrańców i kościół Ewangelicko-Augsbursi

Ratusz

Kościół pw. Wszystkich Świętych

Kościół pw. Wszystkich Świętych – obraz Matki Bożej Pszczyńskiej

Kościół pw. Wszystkich Świętych – ołtarze

Kościół pw. Wszystkich Świętych – organy

Kościół pw. Wszystkich Świętych – wnętrze

Rynek z repliką studni

Kamienica u wylotu ul. Piastowskiej

Wnętrze kościoła ewangelickiego

Zamek i Rynek z lotu ptaka [ www.polskazdrona.pl ]

Zabytkowe Obiekty Starówki

Kościół Ewangelicko-Augsburski

Kościół Ewangelicko-Augsburski
Parafia pszczyńska jest najstarszym, obok Tarnowskich Gór kościołem ewangelickim na Górnym Śląsku. Już w 1523 roku na ziemi pszczyńskiej pojawili się pierwsi wędrowni kaznodzieje. Oficjalnie luteranizm w Pszczyńskim Wolnym Państwie Stanowym, wprowadził baron Karol Promnitz w 1568 roku. Karol usuwał duchownych katolickich, wprowadzając na ich miejsce kaznodziei protestanckich głównie ściąganych z Księstwa Cieszyńskiego. W 2 połowie XVI wieku w Wolnym Państwie Pszczyńskim nastąpił masowy rozkwit ewangelicyzmu, tak że pod koniec stulecia prawie cała ziemia pszczyńska przeszła na luteranizm.
Bujny rozwój luteranizmu na Śląsku przerwała akcja kontrreformacyjna, prowadzona przez Habsburgów w pierwszej połowie XVII wieku. W 1629 roku nakazano protestantom zwrot przejętych majątków kościelnych, a ewangelickim księżom opuszczenie w ciągu 14 dni zajmowanych probostw. W okresie wojny trzydziestoletniej (1618-1648) niektóre kościoły ponownie były obsadzane przez pastorów ewangelickich. Proces odbierana ewangelikom górnośląskim został zakończony w 1654 roku. Przez kilka lat do roku 1661 odprawiano jeszcze nabożeństwa ewangelickie w kaplicy na zamku pszczyńskim.
W wyniku wojen śląskich przeważająca część Śląska, łącznie z Pszczyną została przejęta przez Prusy. Fryderyk II Wielki zrównał prawa wyznawców ewangelicyzmu z katolikami i dopuścił do tworzenia parafii ewangelickich wszędzie tam, gdzie społeczność luterańska była w stanie wybudować kościół i utrzymać pastora. Pierwszy ewangelicki kościół w Pszczynie po kontrreformacji wybudowano w latach 1743-1746. Wraz z powstaniem kościoła ulokowano przy nim szkołę ewangelicką, na przeciw kościoła katolickiego Wszystkich Świętych, oraz mieszkanie nauczyciela. Dwa lata później, podczas wielkiego pożaru miasta, kościół spłonął. Szybko został odbudowany i służył społeczności ewangelickiej przez ponad 150 lat. W 1860 roku do kościoła dobudowano wieżę i sprowadzono dzwony. W ramach 150-lecia w 1869 roku dokupiono organy.
W nocy z 24 na 25 stycznia 1905 roku kościół pszczyński został zniszczony przez pożar. Na miejscu spalonej świątyni wybudowano w latach 1905-1906 nową, zachowując dawną wieżę. Nową budowlę poświęcono 3 stycznia 1907 roku. Większość funduszy na odbudowę przekazał patron kościoła – książę Jan Henryk XI Hochberg właściciel zamku pszczyńskiego. Wnętrze kościoła ewangelickiego w Pszczynie zachowało styl późnobarokowy. Biel i złocienia pozostały barwami dominującymi.
Dziś każdego, kto po raz pierwszy stanie na rynku w Pszczynie, zauważy, że rynek zbudowany jest z trzech stron, zaś czwarta otwiera się na zamek. Kilkadziesiąt metrów od zamku można dostrzec dwie zespolone ze sobą budowle. Jedna to ratusz, druga kościół. Bliskie położenie zamku i kościoła świadczy o tym że, pełniły one w dawnych czasach prestiżową funkcję w mieście.

Kościół pw. Wszystkich Świętych

Kościół pw. Wszystkich Świętych
Pierwsza wzmianka historyczna o kościele Wszystkich Św. w Pszczynie pochodzi z 1326 r. Od początku był to kościół murowany. Do XVI wieku przeznaczony był wyłącznie dla mieszczan. Mieszkańcy okolicznych wsi uczęszczali do drewnianego kościoła św. Jadwigi położonego na lewym brzegu rzeki Pszczynki. W 1545 i 1622 roku Kościół Wszystkich Świętych wraz z probostwem spłonął w czasie pożaru miasta. Po kolejnym pożarze w 1748 roku został częściowo przebudowany i wyposażony w nowe ołtarze barokowe. W bocznej kaplicy Św. Krzyża znajduje się krypta mieszcząca 14 metalowych trumien, w których od XVII w. chowano rodzinę książąt pszczyńskich.
W czasach reformacji aż do 1630 r. kościół przejęli protestanci. Po odzyskaniu go przez katolików przez kilka lat duszpasterstwo w Pszczynie prowadzili księża jezuici z Krakowa. W 1870 r. w czasie wizytacji umiera w Pszczynie ks. bp Bernard Bogedain, sufragan wrocławski, krzewiciel polskości na Śląsku. Zostaje pochowany na cmentarzu św. Jadwigi w Pszczynie. W roku 1931, gdy proboszczem jest ks. dziekan Mateusz Bielok, kościół zostaje poszerzony od strony wschodniej o zakrystię i drugą część kaplicy Św. Krzyża. Kolejnym proboszczem parafii w latach 1950-1989 jest ks. prałat Józef Kuczera. W tym czasie z parafii Wszystkich Świętych zostaje wydzielonych siedem nowych parafii. Od roku 1990 proboszczem jest ks. Krystian Janko. W latach 1996-2001 wnętrze kościoła zostaje odnowione. 26 stycznia 2001 roku konsekracji nowego ołtarza dokonuje ks. arcybiskup Damian Zimoń, Metropolita Górnośląski. Na uwagę zasługuje kult maryjny związany z XVII-wiecznym obrazem Matki Bożej Pszczyńskiej zwanej Przedziwną. Obecnie kościół Wszystkich Świętych stanowi cenny obiekt śląskiej architektury późnobarokowej.

Ławeczka księżnej Daisy

Ratusz
Neorenesansowy ratusz przylega do budynku kościoła ewangelickiego. Miasto w 1716 roku odkupiło budynek od wdowy Anny Marii Janik po Mateuszu Janik. Jego parter powstał prawdopodobnie w roku 1658 roku. Świadczyła o tym istniejąca jeszcze w latach 30-tych XX wieku wmurowana w ścianę kamienna tablica z napisem w języku niemieckim z umieszczoną obok datą. W 1738 roku, z funduszy pszczyńskiej parafii katolickiej, zbudowano małą wieżę na ratuszu, a w niej umieszczono zegar. W 1861 roku ratusz rozbudowano, budynek poszerzono w stronę szkoły ewangelickiej oraz dobudowano drugie piętro. Ostatnia gruntowna przebudowa ratusza w stylu neorenesansowym miała miejsce w 1931 roku, a ostatni remont pomieszczeń wykonano w 1998 roku. Pszczyński ratusz, od trzech wieków jest siedzibą władz miejskich. Nad ratuszem powiewa flaga miejska, a codziennie w południe rozbrzmiewa hejnał miejski oparty na miejscowej pieśni ludowej.

Ławeczka księżnej Daisy
Ławeczka jest stosunkowo młodym elementem starówki i raczej nie zaliczymy go do zabytków. Rzeźba została odsłonięta 1 maja 2009 na rynku w Pszczynie i jest dziełem pszczyńskiego rzeźbiarza Joachima Krakowczyka. Projekt powstał na jednym z Pszczyńskich Plenerów Artystycznych. Odlew pomnika wykonały Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych. Podczas Dni Pszczyny burmistrz Pszczyny za szczególne osiągnięcia, oraz zasługi dla miasta i regionu, rozdaje prestiżową nagrodę zwaną „pszczyńskim Oskarem” – miniaturowe odlewy rzeźby ławeczki z księżną Daisy. Od dnia ustanowienia nagrody rozdano ich już dość sporo. Miniaturę z numerem 1 otrzymał książę Bolko von Hochberg, potomek rodu Hochbergów, szósty książę pszczyński, ostatni żyjący wnuk słynnej księżnej Daisy. Książę na stałe mieszka w Monachium.

Kamienica Frykówka
Narożna kamienica w kształcie litery „L” została zbudowana w czasie odbudowy miasta po pożarze z 1748 roku. Jest to dom w stylu barokowym, usytuowany na rogu rynku i ulicy Ratuszowej, niektórzy twierdzą, że jest ozdobą starego miasta. W swojej długoletniej i bogatej historii Frykówka zmieniała swoich właścicieli i przeznaczenie. Po kilkudziesięciu latach najpiękniejsza kamieniczka starego miasta w Pszczynie, wróciła do swej tradycyjnej funkcji jako restauracja „Frykówka”, która działa od 2001 roku.

Ciekawostka: Polski film historyczny Magnat z 1986 roku jest oparty na dziejach rodziny książąt pszczyńskich Hochberg von Pless (w filmie nazwisko zmieniono na von Teuss). Grają w nim takie gwiazdy jak: Jan Nowicki, Jan Englert, Olgierd Łukaszewicz, Bogusław Linda, Grażyna Szapołowska i wiele innych znanych gwiazd.

VIII (2019) edycja DAISY DAYS na pszczyńskim Rynku.

Grzegorz R.

#TuiTamINFO to ktoś, kto ostatnio ma dużo czasu i zwykle udaje Mu się gdzieś "uciec" bliżej lub dalej. Oczywiście stara się mieć ze sobą aparat. Kiedy nie podróżuje to prawdopodobnie delektuje się ciszą domowego spokoju lub odkrywam najgłębsze sekrety najnowszych urządzeń technologicznych.