Bieszczadzkie zamki nie należą do najbardziej imponujących zabytków regionu. W dawnej sanockiej warowni mieści się aktualnie Muzeum Historyczne, które rocznie odwiedza ok. 60-80. tys. osób. Pierwotnie był to gotycki zamek, postawiony w miejscu dawnego, ruskiego grodu, przebudowany został w latach 1523–1548 na styl renesansowy przez starostę sanockiego Mikołaja Wolskiego, z polecenia królowej Bony. Z dawnej budowli zachowała się do dziś jedynie część centralna. Wzgórze zamkowe oddzielała od starówki głęboka fosa.
Malarstwo Zdzisława Beksińskiego
Obecnie, jak już wyżej wspomniano, w murach zamkowych mieści się Muzeum Historyczne. Swoimi tradycjami sięga lat trzydziestych ubiegłego stulecia (data założenia 1934 r. ). Obecnie najcenniejszą część zbiorów sanockiego muzeum stanowi kolekcja sztuki cerkiewnej obejmująca przeszło 1200 eksponatów, z czego połowę tworzy zbiór ikon uważany za należący do najciekawszych w Europie. Drugą atrakcją muzeum sanockiego jest ekspozycja twórczości Zdzisława Beksińskiego wybitnego malarza współczesnego, pochodzącego z rodziny dawnych właścicieli fabryki wagonów w Sanoku. Kolekcja jego dzieł udostępniona została do zwiedzania w odbudowanym w 2011 roku skrzydle zamku. Oprócz malarstwa i grafik komputerowych, zapoznać się można również z fotografiami artystycznymi, a nawet twórczością młodzieńczą artysty. W salach muzealnych odtworzono również pracownię malarza, który w testamencie zapisał muzeum sanockiemu swoje mieszkanie wraz z całym wyposażeniem. Muzeum posiada również cenne zbiory: sztuki sakralnej kościoła katolickiego, ceramiki pokuckiej, sztuki współczesnej, militariów, sarmackiej sztuki portretowej, galeria Mariana Kruczka oraz zbiory archeologiczne, pochodzące z trzech epok pradziejowych: kamienia, brązu i żelaza, a także średniowiecza i czasów nowożytnych. Ponadto pod dziedzińcem zamkowym znajdują się dwa niemieckie schrony z lat 1940-1941, elementy tzw. Pozycji Granicznej „Galicja”, z których jeden, zachowany jest w dobrym stanie, a dostępny w podziemiach nowego skrzydła. Pod dziedzińcem znajduje się również oddana do użytku w 2013 roku nowoczesna sala konferencyjna. Zrekonstruowana została również jedna kondygnacja wieży gotyckiej.
Popularne w tej chwili...
Ciekawostka: Warownia sanocka stanowił uposażenie wdowie królowych, stąd też przez wiele lat zamieszkiwała w sanockim zamku czwarta żona Zofia Holszańska, po śmierci Władysława Jagiełły. W latach 1555-1556 w zamku mieszkała również królowa węgierska Izabela. Otrzymała ona Sanok od swojego brata króla Zygmunta Augusta. Na zamku przebywała także królowa Bona, przez zasługi jakich dokonała do herbu miasta włączono herb rodziny Sforzów (wąż połykający Saracena).
Stałe ekspozycje muzealne
Sztuka cerkiewna XII–XX w. Galeria Zdzisława Beksińskiego Sztuka Sakralna XV–XIX w. Portret XVII–XIX w. Ceramika pokucka Sztuka współczesna Ekspozycja archeologiczna
Szczegółowy opis każdej z ekspozycji, można znaleźć na oficjalnej stronie muzeum.
Brama wjazdowa do zamku Zamek w Sanoku Resztki baszty Widok od strony baszty i platformy widokowej Widok od frontu Ekspozycja prezentująca kolekcję uzbrojenia Galeria z uzbrojeniem z XVII w. Wnętrze oryginalnego schronu niemieckiego z lat 40 XX w. Galeria Mariana Kruczka w podziemiach zamku Ekspozycja w podziemiach zamku Wirtualny spacer w okolicy zamku i po ekspozycjach zamkowych w Mapach Google.
Dzieje zamku i wzgórza zamkowego
XI – XIII wiek – okres przynależności Ziemi Sanockiej do Rusi. Od końca XI wieku na wzgórzu funkcjonował gród obronny, którego pozostałości odsłonięto w trakcie wykopalisk.
Napoleon Orda (1807-1883), Sanok nad rzeką Sanem, Galicya – Widok na zamek, 1880 r. – litografia.
XIV wiek – Budowa (około 1366 r.) nie zachowanego do dzisiaj średniowiecznego zamku w północnej części wzgórza z inicjatywy Kazimierza Wielkiego na miejscu starszego grodu drewnianego. W zamku kilkakrotnie przebywał król, a później książę Władysław Opolczyk.
1339 rok – Sanok otrzymuje prawa miejskie nadane przez ruskiego księcia Jerzego II Trojdenowicza.
1340 – 1341 rok – przyłączenie Ziemi Sanockiej przez króla Kazimierz Wielkiego do Korony.
2 maja 1417 rok – w zamku odbywa się wesele króla Władysława Jagiełły z trzecią żoną Elżbietę Granowską.
Po 1434 roku – w sanockim zamku wdowie lata spędza czwarta żona króla Władysława Jagiełły Zofia (Sonka), której gościem był w 1440 roku kardynał Zbigniew Oleśnicki.
Lata 1523-1548 – starosta sanocki Mikołaj Wolski, z polecenia królowej Bony rozbudowuje średniowieczny zamek i zmienia w zachowaną do dziś renesansową rezydencję wraz z zapleczem gospodarczym.
Zamek w drzeworycie F. Kostrzewskiego zamieszczonym w Tygodniku Ilustrowanym, 1863 r.
Lata 1555-1556 – zamek wraz z dobrami zostaje przekazany przez króla Zygmunta Augusta siostrze, węgierskiej królowej Izabeli, wdowie po Janie Zapolyi.
XVII i XIX wiek – zamek rozbudowuje się i powiększa o rozebrane w XIX i XX wieku skrzydło północne i południowe.
XIX wiek – w czasach zaboru austriackiego wyburzono wszystkie budynki z wyjątkiem zmienionej licznymi przeróbkami i remontami budowli zamkowej.
W latach 90-tych XX wieku przeprowadzony zostaje gruntowny remont zamku częściowo przywracający dawny układ, a także renesansową kamieniarkę portali oraz okien. We wnętrzach zrekonstruowano drewniane stropy, a na posadzkę zgodnie z opisem inwentarzowym zastosowano cegłę.
W latach 2010-2011 – przy współfinansowaniu ze środków UE, odbudowano skrzydło południowe zamku, w którym urządzono galerię Zdzisława Beksińskiego. Uroczyste otwarcie galerii odbyło się 18 maja 2012 roku.
W latach 2012-2013 – także przy współfinansowaniu ze środków UE, przeprowadzono szereg prac mających na celu rewitalizację wzgórza zamkowego. Dziedziniec wyłożono kostką granitową, urządzono ogrody wykonano rekonstrukcję schodów zamkowych z balkonem oraz mur sugerujący dawne fortalicję. Na pozostałościach średniowiecznej wieży wybudowano taras widokowy.
Historia powstania muzeum
W 1934 roku sanocki zamek przekazano nowo powołanemu Muzeum Ziemi Sanockiej. We wrześniu 1939 roku zamek został splądrowany. W 1940 roku z polecenia Kreisschulrata Willy’ego Hubera przeniesiono z plebani greckokatolickiej do zamku zbiory „Muzeum Łemkiwszczyna”. W 1943 roku niemieccy urzędnicy zabrali z kolekcji muzealnej dwie cenne piętnastowieczne ikony. W sierpniu roku 1944 wycofujący się okupanci wywieźli z sanockiego zamku wiele cennych zabytków, część z nich została odnaleziona po wojnie w okolicach Legnicy. Pod koniec działań zbrojnych w zamku umieszczono szpital wojskowy a następnie, do roku 1946, działała w nim rusznikarnia. Po opuszczeniu zamku przez wojsko muzeum wznowiło działalność. W roku 1968 zmieniono nazwę instytucji na Muzeum Historyczne w Sanoku.
Źródło: Oficjalna strona muzeum w Sanoku oraz zamkowe tablice informacyjne.
Ciekawostka: 2 maja 1417 w Sanoku miał miejsce w kościele franciszkańskim ślub Władysława Jagiełły z jego trzecią żoną Elżbietą Granowską. Uroczystość weselna odbyła się na sanockim zamku.
Sztuka Cerkiewna
Ryciny ze starodruków cerkiewnych.
Podkarpacie to region wyjątkowy zarówno pod względem krajobrazowym, jak i historycznym. Obszar ten przez częste przesunięcia granic oraz masowe przemieszczanie się znacznych grup ludności, stał się miejscem współżycia dwóch obrządków chrześcijańskich, wschodniego i zachodniego. Dowodem tego jest mieszczący się w muzeum zamkowym, okazały zbiór ikon, krzyży cerkiewnych, chorągwi, szat, ksiąg oraz innych przedmiotów sakralnych pochodzących z kościołów i cerkwi z południowo-wschodniej ziemi dawnej Rzeczypospolitej. Kościół niemal od początku swego istnienia głosił swą naukę zarówno słowem, jak i obrazem, stąd też pomimo starotestamentowego zakazu czczenia przedstawień bierze się tak ścisła przynależność wizerunku do chrześcijaństwa. Warto dodać iż w dawnych czasach większość społeczeństwa była niepiśmienna, więc obrazem starano się do nich dotrzeć.
Ekspozycja muzealna w zamku, prezentująca sztukę cerkiewną XII- XX w.
Ekspozycja Zdzisława Beksińskiego
Sanok początek lat 60-tych XX w. Z Beksiński z synem Tomaszem i żoną Zofią. Fot. Muzeum Sanok
Zdzisław Beksiński urodził się 24 lutego 1929 roku w Sanoku, w szanowanej rodzinie, w której tak ojciec jak i jego dziadowie należeli do grona ,ojców miasta”. Był jedynym z najsłynniejszych współczesnych malarzy polskich. Z wykształcenia architekt, swoją karierę artystyczną rozpoczął od fotografii. Będąc już cenionym i znanym fotografem zajmował się także innymi dziedzinami sztuki – rysunkiem oraz rzeźbą. W końcu lat sześćdziesiątych zaczął malować obrazy olejne, którym pozostał wierny do końca. Na przełomie lat 80-tych i 90-tych był jedynym polskim artystą, który miał swoją własną galerię w Paryżu. Pod koniec swojego życia, oprócz malarstwa zajął się sztuką komputerową fotomontaży. Zdzisław Beksiński został zamordowany w swoim mieszkaniu w Warszawie, w nocy z 21 na 22 lutego 2005 roku, na kilka dni przed swymi 76. urodzinami.
Rekonstrukcja mieszkania Zdzisława Beksińskiego Ekspozycja muzealna w zamku, prezentująca prace Zdzisława Beksińskiego
Źródła historyczne pisane
Fragment opisu i historii Zamku w Sanoku – Tygodnik Ilustrowany 1863 rok […] Był to, jak wiemy z dziejów naszych, zamek bardzo warowny, a ważny położeniem swojem z natury już obronnem i bliskością nieprzyjacielskich granic. W dawnych lustracyjach czytamy, że miał bramy murowane a potężne, wiele pokoi na dole i na górze, a spodem ogromne sklepy, w których chowano akta grodzkie, ziemskie i podkomorskie. Zamek ten, z czasów ruskich powstały jeszcze, przebudował i warowniejszym uczynił Kazimierz Wielki, który w nim r. 1366 gościł czas niejaki. Lecz najważniejszą zamku tego pamiątką jest pobyt w nim Jagiełły w r. 1417, który tu panom radnym oznajmił zamiar pojęcia za żonę Elżbiety Granowskiej; jakoż 2 maja tegoż roku dawał im ślub Jan Rzeszowski arcybiskup lwowski, w kościele farnym, a gody weselne odbywały się na zamku. Dziejopisowie nasi surowo powstają na to małżeństwo; Bielski mianowicie tak się wyraża „Król co miał nieprzyjaciela gonić, to wolał tymczasem weselić się w Sanoku, aby jeszcze był młodą pojął, ale babę, Elżbietę córkę Ottona z Pilic wojewody sandomierskiego, którą przedtem uniósł jeden Morawczyk, a potem mu ją drugi wydarł, potem zaś była za Granowskim kasztelanem nakielskim. Też królowi niewiedzieć z czego się podobała, bo już stara była, a wyschła od suchot” […]
Tygodnik Ilustrowany Warszawa 1863 rok nr 195 str. 83 rycina str. 84 [ zobacz oryginał pełny tekst ]
Kontakt – Główna siedziba Muzeum Historycznego w Sanoku znajduje się w królewskim zamku w centrum miasta – 38-500 Sanok ul. Zamkowa 2 Tel./Fax 13 46 306 09Strony internetowe – www.muzeum.sanok.pl/pl oraz www.beksinski.dmochowskigallery.netKatalog zbiorów muzeum – zobacz tutaj Parking – Przy zamku znajduje się parking płatny strzeżony.Godziny otwarcia muzeum – od 1 kwietnia do 31 października w poniedziałek 8:00 – 12:00 w pozostałe dni tygodnia łącznie weekendem od 9:00 – 17:00. Od 2 listopada do 31 marca w poniedziałek 8:00 – 12:00, wtorek, środa 9:00 – 17:00 czwartek – niedziela 9:00 – 15:00.Bilety – normalny 15 zł, ulgowy 11 zł, rodzinne 43 zł (cennik na rok 2017)
