Królewski zamek w Dobczycach

W skrócie - Spis treści, Informacje Pokaż

Dobczyce to miasteczko położone w woj. małopolskim, około 30 kilometrów od Krakowa nad rzeką Rabą, na pograniczu Pogórza Wielickiego i Beskidu Wyspowego. Pierwsza pewna wiadomość o mieście pochodzi z 1310 roku. Znajduje się ona w najstarszych księgach i rachunkach miasta Krakowa. Pewne jest również to, że Dobczyce są jedną z najstarszych osad w tym rejonie, a ludzie zamieszkiwali tutejsze okolice na długo przed tą datą. Dowodem na istnienie miasta o wiele wcześniej, niż dotychczas sądzono, jest również fakt, iż Kazimierz Wielki w 1362 roku jedynie potwierdził i rozszerzył dotąd istniejące przywileje mieszczan. Zarówno zamek, jak i funkcjonująca przy nim osada były ważnym punktem systemu obronnego Krakowa. Historycy uważają, iż najświetniejszy dla rozwoju miasta był okres od drugiej połowy XIV wieku do pierwszej połowy XVII wieku. W tym czasie Dobczyce stanowiły królewszczyznę, do której należały także pobliskie wsie, przynoszące miasteczku niemałe dochody. Swój rozwój przeżywał handel i rzemiosło. Również w sferze kulturalnej Dobczyce i jego mieszkańcy odnosili sukcesy, o czym świadczy fakt, iż wielu z nich pobierało naukę na uczelni, jaką był Uniwersytet Krakowski.

Rekonstrukcja Starego Miasta i Góry Zamkowej. Tak mogły wyglądać Dobczyce w średniowieczu. Zobacz film

Dobry dla miasta okres skończył się w drugiej połowie XVII wieku, kiedy podczas potopu szwedzkiego i kolejnych wojen szwedzkich zarówno zamek, jak i samo miasto uległo poważnemu zniszczeniu. Usytuowanie miasta na wzgórzu już nie sprzyjało jego rozwojowi i rozbudowie, dlatego w XVIII wieku postanowiono przenieść zabudowania z ciasnego wzgórza i zniszczonych fortyfikacji do doliny rzeki Raby, gdzie miasto funkcjonuje do dziś.
Kolejny okres wzmożonego rozwoju przypada dopiero na wiek XIX. Zbudowano rynek w kształcie ulicówki, powstał Sąd Grodzki, Straż Pożarna, rozwinął się przemysł, rzemiosło – zwłaszcza szewstwo i garbarstwo.
Wybuchła pierwsza wojna światowa i o ile nie ucierpiało miasto w tym pierwszym najeździe niemieckim, o tyle druga wojna światowa znacznie je zniszczyła. Po wojnie rozpoczęto budowę nowego kościoła, szkoły podstawowej i szkół średnich. Dobczyce stały się też atrakcyjnym miejscem wypoczynku nad Rabą. Nie sposób również wspomnieć o oddanym do użytku w latach 80-tych XX wieku zbiornika dobczyckiego zlokalizowanego na rzece Rabie, który bardzo zmienił przestrzeń miasta Dobczyce. Dziś miasteczko ponownie zaczęło się rozwijać, realizowane są liczne działania rozwojowe, zarówno w sferze infrastrukturalnej, jak i społecznej.
Przykładem niech będą rozpoczęte prace przygotowawcze na Wzgórzu Zamkowym (2020 r.) do montażu kładki pieszo-rowerowej, która połączy Wzgórze Zamkowe z dobczycką zaporą. Będzie to wyjątkowa atrakcja turystyczna, która zarazem ułatwi komunikację pomiędzy tymi dwoma ważnymi punktami.
Podsumowując: bogata historia zapisana w zabytkowych obiektach Starego Miasta, w zestawieniu z niepowtarzalnym krajobrazem Beskidów; Wyspowego i Makowskiego, a także taflą Jeziora Dobczyckiego sprawiają, że Dobczyce dziś to pełne uroku miasto, które warto odwiedzić.

Czy wiesz że… Na zamku w Dobczycach gościli m.in. Kazimierz Wielki królowa Jadwiga, Władysław Jagiełło oraz Jan Długosz z synami Kazimierza Jagiellończyka, którzy tutaj pobierali nauki.

Wizualizacja Dobczyc

Autorzy modelu i filmu: Tadeusz Bochnia i Paweł Machnicki. Współpraca i fotografie Włodzimierz Juszczak

Film przedstawia wizualizację Dobczyc w średniowieczu i powstał w oparciu o model 3D i należy go traktować z przymrużeniem oka. Ze względu na brak źródeł historycznych nie stanowi opracowania naukowego, jednak został wykonany na podstawie zachowanych fragmentów historycznej zabudowy Starego Miasta i Góry Zamkowej. Modele baszt i murów obronnych oraz zamku zostały odtworzone na obrysie zachowanych fundamentów lub fragmentów tych obiektów.

Mury miejskie Starego Miasta

Z dawnego średniowiecznego miasta praktycznie pozostało niewiele lub prawie nic. Poza zamkiem i resztkami dawnych murów miejskich, które szukać możemy na Wzgórzu Starego Miasta.
Mury miejskie w Dobczycach wybudowano na przełomie XIV-XV wieku, co również jest odnotowane w dokumencie lokacyjnym Kazimierza Wielkiego z 1362 roku. Na tej podstawie można przypuszczać, że zostały wybudowane za panowania ostatniego z rodu Piastów. Miały długość ok. 700 m, kształt nieregularnego pięciokąta i otaczały całe wzgórze Starego Miasta. Konstrukcja w całości została wykonana z miejscowego piaskowca. Wysokość muru to średnio 9 m, a ich grubość jest zmienna i wynosiła średnio 2 m. Fortyfikacja wzmocniona była basztami występującymi we wszystkich częściach obwodu, jednak ich liczba i rozstaw nie są w obecnym stanie badań znane. Mury zawierały blanki strzelnicze, galerię dla straży i skutecznie broniły miasta królewskiego aż do okresu potopu szwedzkiego, kiedy to ich artyleria skutecznie zniszczyła budowlę. Nie naprawiana przez lata, po przenosinach miasta w dolinę, stała się swoistym zasobnikiem kamienia budowlanego. Kamienie z rozbieranej warowni jak i murów miejskich posłużył do budowy kościoła parafialnego na Wzgórzu (w latach 1828-34) oraz jako budulec dla okolicznych domów. Zniszczeń dopełniła eksploatacji kamienia z góry zamkowej w II połowie XIX wieku – m.in. do budowy Wałów Wiślanych w Krakowie.
Pozostałości fortyfikacji zostały zabezpieczone w 1901 roku przez Towarzystwo Galicyjskie, w latach 70-tych XX wieku ratowano mury przed zawaleniem, a w roku 2010 wykonano prace konserwatorskie. Kolejne prace rekonstrukcyjne i konserwatorskie prowadzono w 2012 i 2013 roku. Odtworzony został odcinek między zachowanym i zabezpieczonym w ubiegłych latach fragmentem muru kurtynowego, a główną basztą węzła bramnego. Sama baszta, która miała rzut prostokątny, została już częściowo odbudowana, co wyraźnie pokazuje, jaką była potężną budowlą obronną. Dziś jest to najlepiej zachowana ich część i występuje od strony wschodniej, przystosowana została dla potrzeb turystyki i stanowi wieżę z tarasem widokowym, z której możemy podziwiać usytuowane w dolinie rzeki Raby miasto Dobczyce.

Królewski Zamek w Dobczycach – historia

W ślad za historykami możemy przyjąć, że wzniesienie zamku w Dobczycach poprzedzało istnienie w tym rejonie wczesnofeudalnego grodu obronnego sięgającego swymi początkami wczesnych Piastów. Legenda wiąże początki twierdzy z jednym z wojów Mieszka I – Dobiesława zwanego Dobkiem, który miał przybyć nad Rabę i tu wznieść zamek, u którego stóp wyrosły z czasem Dobczyce. Potomkowie Dobiesława zwani byli Dobczycami lub Dobczykami. Stąd wywodzi się nazwa miasta. Pamiętajmy, to tylko legenda, w rzeczywistości nie można określić dokładne daty, kiedy i w jaki sposób powstał gród na rzeką Rabą. Po raz pierwszy źródła pisane wspominają o zamku w 1362 roku, jednak już wcześniej miejsce to było ufortyfikowane, ponieważ w 1311 roku, podczas trwającego w Krakowie buntu wójta Alberta, król Władysław I Łokietek właśnie w Dobczycach wydał dokument pozbawiający dóbr zbuntowanych mieszczan krakowskich. Druga teza, która potwierdza przypuszczenia, że wzniesiono go znacznie wcześniej jest to, iż zamku nie wymieniają wśród fundacji Kazimierza Wielkiego ani Jan Długosz, ani Jan z Czarnkowa, stąd być może stanowił w przeszłości militarną ochronę tutejszej komory celnej.
Podczas panowania Kazimierza Wielkiego zamek był twierdzą solidnie ufortyfikowaną, był to okres świetności zamku. Składał się on z dwóch dziedzińców – górnego i dolnego, otoczony murem o grubości od 5 do nawet 9 metrów. W 1398 roku zamek był miejscem pobytu króla Władysława Jagiełły i jego żony Jadwigi. Na zamku Jan Długosz nauczał dzieci Kazimierza Jagiellończyka – królewiczów Zygmunta, Aleksandra, Władysława, Fryderyka, Jana i Kazimierza. W 1473 roku przez kilka miesięcy przebywał tu królewicz Kazimierz po powrocie z nieudanej wyprawy po koronę węgierską. Własnością królewską pozostał do 1585 roku, gdy Stefan Batory sprzedał go Sebastianowi Lubomirskiemu. Za jego rządów zamek został przebudowany w stylu renesansowym. Warownia posiadała w sumie ponad 70 sal i 3 wieże. Pomieszczenia mieszkalne znajdowały się zarówno na zamku górnym jak i dolnym. Musiały się one wspaniale prezentować, co można wywnioskować na podstawie odnalezionych podczas prac archeologicznych ozdobnych elementów kamieniarskich oraz kafli. Lubomirski na tyle upodobał sobie zamek, iż podczas choroby kazał się przywieźć do Dobczyc i tutaj zmarł. W 1649 roku spadkobiercami Lubomirskich na zamku został ród Jordanów, który władał Dobczycami prawie 100 lat. W okresie ich rządów odbudowano i wzmocniono mury.
W okresie pierwszego potopu szwedzkiego w 1655 roku zamek dobczycki nie ucierpiał poważnie, o czym można wnioskować z tekstu lustracji przeprowadzonej w 1660 roku. Został natomiast spustoszony podczas drugiej inwazji szwedzkiej w 1702 roku przez wojska Karola XII. Zniszczenia te zapoczątkowały okres upadku budowli. Mimo to był nadal zamieszkiwany przez kolejnych starostów Andrzeja Moszyńskiego i Walentego Dobrzyńskiego. W przeciwieństwie do wielu innych twierdz, nie padł on ofiarą pożaru czy też wojny, lecz został rozebrany za sprawą miejscowej ludności poszukującej w murach zamkowych skarbów. W połowie XVIII wieku przypadkowo znaleziono w nim garniec pełen monet: piastunka, aby zabawić dziecko starosty, uderzyła kluczem w ścianę. Od uderzenia odpadł tynk, odsłaniając skrytkę. Na efekt odkrycia nie trzeba było długo czekać z budynków pozostały tylko resztki. Budulca wystarczyło na pobliski kościół i dwór oraz mieszczańskie domy.
W roku 1900 Grono Konserwatorów Galicji Zachodniej doprowadziło do objęcia ruiny ochroną, a rok później rozpoczęto prace archeologiczne i zabezpieczające. O zarośniętych, niemal zrównanych z ziemią ruinach przypomniano sobie w latach 60-tych XX wieku. Wtedy to rozpoczęto odbudowę zamku. Dziś zamek jest częściowo odbudowany, a w jego wnętrzach urządzono niewielkie muzeum, którym opiekuje się miejscowy oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i w którego kolekcji znajdują się m.in. eksponaty pochodzące z prowadzonych w Dobczycach wykopalisk archeologicznych.

Czy wiesz że… Dobczyce cieszyły się wieloma przywilejami nadanymi przez samego króla Polski. Jednym z nich było prawo karania śmiercią, które przyczyniło się do obecności kata na zamku. Nie każda miejscowość mogła pozwolić sobie na luksus posiadania prywatnego oprawcy, więc okoliczne miasta „wypożyczały” go z Dobczyc.

Muzeum na zamku – zwiedzanie

Po przejściu przez most nad fosą i bramę wchodzimy na dolny dziedziniec zamkowy, skąd roztacza się piękny widok na Jezioro Dobczyckie, okoliczne wzgórz i zaporę. Jak można przeczytać w zamkowym informatorze, zamek w obecnej chwili posiada 9 pomieszczeń z ekspozycjami. Do pierwszej sali prowadzą schody z dziedzińca dolnego. Sala ta poświęcona jest twórcy muzeum Władysławowi Kowalskiemu. Tutaj w gablotach znajdują się pamiątki po nim. Sala ta, jedna z największych na zamku pełni również rolę sali widowiskowej i wystawowej. Dalej przechodzi się na górny dziedziniec, gdzie znajduje się studnia głęboka na 8 metrów W przeszłości prawdopodobnie pełniła również rolę spiżarni, gdyż jej wnętrze zapewniało niską temperaturę. Kolejnym pomieszczeniem jest sala hutniczo-płatnerska z piecami, zrekonstruowany piec grzewczo-przemysłowy oraz łazienkowy żeliwny i kominek kaflowy. Można także obejrzeć bogato zdobione naczynia zamkowe oraz zabytkową broń: siekiery, oszczepy, dzidy, groty, kule, szable znalezione na zamku. Kolejną salą jest sala historyczna. Znajdują się w niej eksponaty obrazujące dzieje miasta i zamku, zobaczymy także okazały portret króla Kazimierza Wielkiego oraz makietę zamku. Następne pomieszczenia to przedsionek oraz kaplica, w której oglądać możemy rzeźbę Chrystusa Ukrzyżowanego; figurę św. Jana Nepomucena, Chrystusa Frasobliwego i Matki Bożej. Tuż obok znajduje się sala tarasowa, w której organizowane są wystawy, spotkania, przyjęcia okolicznościowe. Idąc dalej możemy wstąpić do lochu więziennego wykutego w skale, zobaczymy tam kata z bogatym zbiorem narzędzi tortur. Ściany lochu przyozdobione zostały rycinami, które przedstawiają inne okrutne rodzaje kar. Po drugiej stronie sali znajduje się izba pamięci narodowej. W Izbie Pamięci znajdziemy eksponaty oraz pamiątki dokumentujące działania zbrojne mieszkańców Dobczyc z okresu II wojny światowej. Zobaczymy tu: pistolety, kule armatnie, granaty, odzież wojskową – mundury, hełmy, czapki i buty żołnierskie, ponadto wiele zdjęć oraz gazet z tego burzliwego okresu.

Czy wiesz że… W okresie świetności w zamku było ponad 70 sal i trzy wieże ? Brama z zegarami, wysoka o średnicy 9 m w środku założenia oraz narożna w południowo-zachodnim skrzydle.

Sala W. Kowalskiego

Kaplica

Izba Pamięci Narodowej

Pomieszczenie Kata

Sala z piecami

Sala Historyczna

Górny dziedziniec i studnia

Informacja praktyczne

Strona internetowa zamku – www.zamek.dobczyce.pl
Strona internetowa miasta Dobczyce – www.www.dobczyce.pl
Godziny otwarcia i cennik – www.zamek.dobczyce.pl/cennik
Czas zwiedzania zamku i skansenu ok. 70 min.
Parking – auto możemy zostawić w centrum Dobczyc, lub podjechać pod mury miejskie (ul. Przedbronie). NAV: 49°52’36.8″N 20°05’25.1″E (link do mapy google) Wjazd poza mury na Stare Miasto jest dozwolony tylko za specjalnym zezwoleniem wydanym w starostwie.

Grzegorz R.

#TuiTamINFO to ktoś, kto ostatnio ma dużo czasu i zwykle udaje Mu się gdzieś "uciec" bliżej lub dalej. Oczywiście stara się mieć ze sobą aparat. Kiedy nie podróżuje to prawdopodobnie delektuje się ciszą domowego spokoju lub odkrywam najgłębsze sekrety najnowszych urządzeń technologicznych.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ Anuluj odpowiedź

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

Ponieważ podróżowanie stało się dla Mnie łatwiejsze, a ostatnio mam trochę więcej czasu, to zwykle udaje mi się gdzieś „uciec” kilka razy w roku, bliżej lub dalej. Oczywiście staram się mieć ze sobą aparat. Fotografia nie jest moim sposobem na życie, to raczej amatorska pasja i według mnie, może być sposobem komunikowania się z innymi. Myślę, że większość amatorów robi to z tych samych powodów, dla radości tworzenia, miłości do podróży i fotografii. Dołożyłem wszelkich starań, aby treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością, wykorzystując do tego celu, przewodniki, informatory, biuletyny, książki historyczne, archiwa, biblioteki internetowe itp. Będę wdzięczny za wskazówki dotyczące błędów i nieaktualnych informacji. Wszelkie uwagi są dla mnie bardzo cenne i mile widziane, dzięki nim będę mógł dokonać jak najszybciej korekt w opisach.