Toszek jest obecnie jednym z najmniejszych miast woj. śląskiego, leży w zachodniej jego części na terenie powiatu gliwickiego. Gminę Toszek tworzy 14 sołectw i według folderu gminy, w każdej z nich znajdziemy cenne ślady przeszłości, które stanowią bogatą historię tego regionu. Jednak najbardziej znanym obiektem zabytkowym ziemi toszyckiej jest zespół zamkowy. Ruiny zamku w Toszku usytuowane są na wzgórzu na zachód od starego miasta. Historia warowni sięga czasów średniowiecza, gdzieś na przełomie wieków XII i XIII znajdował się w tym miejscu drewniany gród, naturalnie obronny pełniący rolę Kasztelanii. Potwierdziły to wykopaliska archeologiczne prowadzone na terenie zamku, ale i dawne zapisy m.in. z bulli papieża Innocentego II z 1136 roku, który zatwierdził daniny, jakie arcybiskup Jakub z Gniezna otrzymał od Śląska i okolic Bytomia oraz w 1201 roku Papież Innocenty III potwierdza posiadłości klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu, w tym kościół św. Piotra usytuowany na wzgórzu w „Tossecz”.
Inskrypcja z herbem rodowym w portalu budynku bramnego rodu Colonna czytaj
Budowla w swej historii przechodziła burzliwe koleje losu. Nie ominęły ją liczne klęski – najazdy Tatarów i Husytów, pożary i epidemie. W latach 1357-1484 Toszek był we władaniu Piastów linii cieszyńskiej, Przemka IV i Kazimierza II. Prawa miejskie otrzymał już w 1235 roku i w tym okresie wzniesiono kamienny zamek, a także mury miejskie, fosy i wały ziemne z dwiema bramami: Strzelecką (południową) i Pyskowicką (wschodnią).
Od końca XV wieku miasto i zamek często przechodziły z rąk do rąk, będąc własnością m.in. księcia opolskiego Jana II Dobrego, a potem jako lenno królów czeskich warownia przeszła w ręce Habsburgów, następnie zastawiona rodzinie Redernów została przez nich wykupiony w 1592 roku i odbudowana w stylu renesansowym. Redernowie nie tylko przywrócili zamek do stanu używalności spowodowane pożarem z 1570 roku, ale dodatkowo dobudowali pomieszczenia mieszkalne w części bramnej. Siostrzenica Jerzego II Rederna wyszła za mąż za hrabiego Kaspra Colonnę, któremu później jako właścicielowi zawdzięczał toszecki zamek kolejną przebudowę. Polegała ona na przebudowie zamku na wczesnobarokową rezydencję. Wzniesiono wówczas m.in. nową, założoną na planie prostokąta rezydencję z arkadową loggią, narożnymi basztami z wykorzystaniem starszych reliktów. Ponadto jedna z szesnastowiecznych bastei na przedzamczu przebudowana została na tzw. dom burgrabiego, ulokowany w południowej części dziedzińca zabudowania, ozdobiono arkadową loggią. Natomiast usytuowane w części północnej stajnie zyskały nowe elewacje. Do dziś zachowała się inskrypcja z herbem rodowym w portalu budynku bramnego.
W XVIII wieku rezydencja kolejny raz kilkakrotnie zmieniała właścicieli, najpierw był nim baron Johann Dietrich von Peterswald, potem Franciszek Karol Kotuliński, Pasadowscy, w końcu rodzina poety Josepha von Eichendorffa, którzy W 1797 roku sprzedali posiadłość hrabiemu Franciszkowi Adamowi Gaschinowi. W 1811 roku zamek uległ ponownemu spaleniu. Rodzina von Gaschin, podjęła decyzję o zbudowaniu nowego obiektu, z wykorzystaniem materiału budowlanego ze spalonego zamku, mieszkali w nim do 1944 roku. Warto dodać, że Pałac powstał obok ruin zamku (dzisiejszy parking), niestety podczas II Wojny Światowej, a konkretnie w 1945 roku został spalony.
W latach 1957–1963 zamek został częściowo odbudowany. Całość pierwotnego założenia zamku znajduje się dziś pod ziemią. Obecnie budowla zachowała charakter gotycki, z elementami renesansowymi i barokowymi, można zobaczyć m.in. bramę z przedbramiem z XIV i XV wieku, budynek bramny wzniesiony po 1570 roku, dawne stajnie z 1666 roku, wieżę z tarasem widokowym z lat 1650-1666, fragmenty murów obronnych. Na zamkowym dziedzińcu stoi głęboka, cembrowana kamieniem studnia, która podobno jak mówi legenda prowadzi do zamkowych podziemi.
W zabudowaniach zamku mieści się toszeckie Centrum Kultury „Zamek w Toszku”, które zarządza obiektami. Wstęp na zamkowy dziedziniec jest wolny, płatne jest wejście na basztę mieszczącą Centrum Ekspozycji Historycznych, gdzie do zwiedzania mamy trzy sale wystawiennicze oraz podziemia. W pierwszej sali zobaczyć możemy wystawę stałą poświęconą historii zamku i miasta. W sali ekspozycyjnej na trzecim piętrze przedstawiona jest makieta zamku zgodna ze stanem z XVII wieku. Ostatnie piętro – szczyt wieży to również przestrzeń ekspozycyjna, w której prezentowane są wystawy czasowe. Dodatkowo na zamku czynna jest kawiarnia „Colonna” (nazwa nawiązuje do nazwiska jednego z właścicieli). W dawnej stajni zorganizowano sale bankietowe, a na pierwszym piętrze dostępna jest biblioteka, która czasami pełni rolę wystaw plastycznych i wernisaży.
Popularne w tej chwili... Źródło: www.turystyka.toszek.pl, Informator „Toszek Miasto Turystyki Kulturalnej”, Tomasz Jurasz: Zamki i ich Tajemnice, Tablice informacyjne na zamku
Pochodzenie nazwy miasta nie jest w pełni wyjaśnione, istnieje kilka hipotez. Jedna wywodzi nazwę od słowiańskiego słowa tas, tasz, tasik, tasa czyli buda kramarska płatami okryta. Przyjmuje się również, że nazwa miasta pochodzi od zwierzęcia tchórza i Toszek oznacza miejsce, w którym te zwierzęta występowały. Współcześnie nazwę Toszek wiąże się z osobą, być może założycielem grodu, a konkretnie od imienia osoby Toszek, Toszecz, co stanowi skrócenie imienia Tolisław, Tolimir. Wszystkie te, choć bardzo różne hipotezy, potwierdzają słowiańskie pochodzenie nazwy miasta.
