Pałac w Staniszowie Górnym

W skrócie - Spis treści, Informacje Pokaż

Dolina Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej.

Staniszów to niewielka wieś położona w Kotlinie Jeleniogórskiej na terenie Wzgórz Łomnickich, 9 kilometrów od miasta Jeleniej Góry w województwie dolnośląskim, w powiecie karkonoskim. Pierwsze, istniejące w księdze biskupstwa wrocławskiego zapiski na temat wsi pochodzą z 1305 roku, kolejny zapis ma źródło w 1338 roku i jest mowa o tutejszym kościele parafialnym. To zdecydowanie świadczy o tym, że już wtedy była to duża licząca się wieś.
Na początku XVIII wieku, wieś podzieliła się na dwie, a potem na trzy części – Staniszów Dolny, Średni i Górny i to właśnie w Staniszowie Górnym, o którym tu będzie mowa znajduje się pałac wraz z folwarkiem i pięknym parkiem, który tak na marginesie dziś jest jednym z elementów kompleksu „Doliny Pałaców i Ogrodów” obejmującego najcenniejsze zabytki architektury zamkowej i pałacowej oraz sztuki ogrodniczej okolic Jeleniej Góry.

Pałac na przestrzeni wieków

Początki budowli sięgają prawdopodobnie drugiej połowy XVI wieku, z inicjatywy ówczesnych właścicieli wsi, rodu von Stange został wybudowany murowany dwór obronny. Była to budowla na rzucie prostokąta, podpiwniczona, dwutraktowa. Pomieszczenia piwnic i parteru miały sklepienia krzyżowe i kolebkowe. Przypuszczalnie wówczas wzniesione zostały dwa ryzality narożne. Obiekt był otoczony szeroką nawodnioną fosą. W pierwszej połowie XVII wieku podczas wojny trzydziestoletniej 1618-1648 budynek został częściowo zniszczony przez pożar. W drugiej połowie XVII wieku, kiedy był w rękach rodziny von Nimptsch został odremontowany. Na początku XVIII wieku majątek przeszedł na własność Christopha Friedricha barona von Reibnitz, a od 1726 roku na własność hrabiego Friedricha von Schmettau. W tym czasie jak już w/w wieś podzieliła się na dwie, a potem na trzy części – Staniszów Dolny, Średni i Górny. Pomimo podziału, pozostała ona w całości w rękach hrabiego von Schmettau. W roku 1776 po śmierci hrabiego von Schmettau dobra staniszowskie odziedziczyła córka Harietta, która w 1784 roku wniosła je jako posag księciu von Reuss. Od tego momentu, aż do końca II wojny światowej wieś pozostała w rękach tej rodziny, a pałac pełnił funkcję rodowej rezydencji.

Pałac i fragment parku 1850 r. (wg E.W. Knippela)

Pałac rok 1910

Największa przebudowa nastąpiła za czasów księcia Henryka XXXVIII von Reuss po roku 1787. Jej zakres nie jest do końca udokumentowany, prawdopodobnie nastąpiła zmiana wystroju wnętrz i elewacji, którym nadano charakter późnobarokowy. Na przełomie XVIII/XIX wieku przy pałacu został założony jeden z najpiękniejszych parków krajobrazowych na Dolnym Śląsku, w którego obrębie znalazły się okoliczne lasy, formacje skalne góry Witosza oraz wybudowane w XIX wieku przez księcia Henryka XXXVIII sztuczne ruiny zamku na wzgórzu Grodna (czytaj).
W XIX wieku pałac rozbudowano dwukrotnie. Pierwszy raz w roku 1818 przebudowano go w stylu klasycystycznym, wzniesiono wówczas naprzeciwko pałacu oficynę, do której dobudowano później ośmioboczną wieżę. Drugi raz w 1887 roku dobudowano skrzydło wschodnie.
Tu warto dodać, że od początku XIX wieku Staniszów należał do najczęściej odwiedzanych miejsc rozrywki dla mieszkańców Jeleniej Góry i cieplickich kuracjuszy, nie tylko ze względu na pałac, będący wówczas jednym z centrów życia towarzyskiego w regionie, ale również ze względu na malowniczą górę Witoszę z pustelnią „latającego proroka” – Georga Rischmanna (zwanego też śląskim Nosterdamusem czytaj) oraz wybudowaną specjalnie dla gości gospodę z ogródkiem piwnym i słynną staniszowską wytwórnią likieru ziołowego.
Po II Wojnie Światowej rodzina von Reuss została wywłaszczona. W pałacu urządzono sanatorium dla dzieci, następnie Państwowe Pogotowie Opiekuńcze. Potem pełnił on funkcję ośrodka szkoleniowego Straży Pożarnej, a w latach 1991-2001 stał pusty. Jak obchodzono się z dobrami kultury w powojennej Polsce chyba nie trzeba pisać. W Pałacu Staniszów również w tym okresie przeprowadzono kilka tzw. „remontów” zamalowano lub częściowo zniszczono barokowe boazerie, posadzki i parkiety. Szczęśliwie uchował się od bardziej radykalnych zmian w strukturze bryły i do dzisiaj można podziwiać XVIII-wieczne i XIX-wieczne elementy dekoracyjne w jego wnętrzach. Nie zachowały się natomiast żadne elementy pierwotnego wyposażenia.

Pałac dziś

Od 2001 roku pałac jest własnością prywatną mieści się w nim hotel z restauracją oraz strefą spa z basenem. 2004 roku w pałacu rozpoczęła działalność Fundacja Forum Staniszów, która powołana została w celu propagowania kultury i sztuki związanej z regionem Dolnego Śląska, a w szczególności Karkonoszy. W galerii można oglądać prace malarzy, grafików i ceramików z Kotliny Jeleniogórskiej. Dodatkowym atutem pałacu jest wspaniały park, który obecnie zajmuje znacznie mniejszą przestrzeń niż dawniej, ale tak samo jak niegdyś urzeka swoim pięknem i nie trzeba być gościem hotelowym, aby pospacerować po jego terenie.

Źródło: Wikipedia.pl, „Murowane Budowle Obronne w Polsce X-XVII w.” Adam Wagner, www.palacstaniszow.pl/historia, Renowacje i Zabytki IV 2007

Edit (2021):
Polecam artykuł w internetowym wydaniu VOUGE – „Pałac Staniszów: Nowoczesny projekt z szacunkiem dla historii„. Wywiad przeprowadzony z współwłaścicielką panią Agatą Rome-Dzida. Pani Agata opowiada jakie były początki i ile pracy w tym miejscu wykonano, aby doprowadzić pałac do takiego stanu jaki widzimy dzisiaj.

Dodatkowe zdjęcia pałacu i otoczenia na oficjalnej stronie obiektu

Grzegorz R.

#TuiTamINFO to ktoś, kto ostatnio ma dużo czasu i zwykle udaje Mu się gdzieś "uciec" bliżej lub dalej. Oczywiście stara się mieć ze sobą aparat. Kiedy nie podróżuje to prawdopodobnie delektuje się ciszą domowego spokoju lub odkrywam najgłębsze sekrety najnowszych urządzeń technologicznych.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ Anuluj odpowiedź

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

Ponieważ podróżowanie stało się dla Mnie łatwiejsze, a ostatnio mam trochę więcej czasu, to zwykle udaje mi się gdzieś „uciec” kilka razy w roku, bliżej lub dalej. Oczywiście staram się mieć ze sobą aparat. Fotografia nie jest moim sposobem na życie, to raczej amatorska pasja i według mnie, może być sposobem komunikowania się z innymi. Myślę, że większość amatorów robi to z tych samych powodów, dla radości tworzenia, miłości do podróży i fotografii. Dołożyłem wszelkich starań, aby treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością, wykorzystując do tego celu, przewodniki, informatory, biuletyny, książki historyczne, archiwa, biblioteki internetowe itp. Będę wdzięczny za wskazówki dotyczące błędów i nieaktualnych informacji. Wszelkie uwagi są dla mnie bardzo cenne i mile widziane, dzięki nim będę mógł dokonać jak najszybciej korekt w opisach.