Ruiny zamku Gryf

Ruiny średniowiecznego zamku Gryf położone są w zachodniej części województwa dolnośląskiego, we wsi Proszówka na szczycie bazaltowej góry (447 m n.p.m.) ok. 31 km od Jeleniej Góry. Wieś Proszówka położona jest na Pogórzu Izerskim, na południowo-zachodnim skraju Wzniesień Radoniowskich, nad Kotliną Mirską. Wzmianka na temat wsi znajduje się w najstarszym dokumencie z ok. 1305 roku i wiąże się bezpośrednio z historią zamku Gryf i rodem Schaffgotschów. Obecnie po warowni pozostały tylko ruiny. Istnieją różne hipotezy, kto był założycielem zamku. Według opisów historycznych zamek został założony w 1101 roku przez rycerza rodu von Greiff. Jedna z kronik dotycząca Bolesławca mówi, iż zamek mógł wznieść nawet król polski Bolesław Chrobry lub Bolesław Wysoki, uważany w tradycji za założyciela Gryfowa, a rozbudowany przez Henryka Brodatego. Podawana jest także wersja o budowie warowni przez Bolesława Rogatkę w latach 1244–1276. Z samym zamkiem Gryf związane jest kilka legend, które dość mocno są zakorzenione w tradycji regionu, jedna z nich mówi o odnalezieniu gryfiego gniazda w miejscu budowy zamku. Wówczas książę Bolesław Wysoki, dowiedziawszy się o tym znalezisku, nakazał nadać zamkowi nazwę „Gryfia Skała”.
Jednak pierwsza wzmianka źródłowa o murowanej warowni pochodzą z 1242 roku, kiedy to była ona siedzibą kasztelanii – „Comes Stanislaus castellanus in Gryffinstein„, a w 1258 roku jest mowa o Peczce (Piotrze) von Donyn. W późniejszych latach urząd kasztelana przechodził w różne ręce W 1254 roku pojawia się na dokumentach Wittigo von Griphenstein, prawdopodobnie właściciel dóbr. W połowie XIII wieku zamek należał do Bolesława Rogatki, następnie do jego brata Konrada II Rogatki, który zapisał w dożywocie Gryfów i Gryf swojej żonie Brygidzie. Brygida (1273-1276) wydzierżawiła zamek arcybiskupowi magdeburskiemu, ten Henrykowi IV Probusowi, który przekazał zamek Bolesławowi Łysemu. Po jego śmierci Gryf przypadł Bolkowi I, później Henrykowi I (1314-1346), a następnie należał do księcia świdnicko-jaworskiego Bolka II, który zmarł w 1368 roku. Jednak przed swoją śmiercią, w 1354 roku książę sprzedał zamek z dożywotnim prawem lennym Zygfrydowi de Raubendorf i jego synom Wincentemu oraz Zygfrydowi. Zastrzegł sobie jednak prawo wykupu warowni przez swoich następców.

Zdjęcie 1

Zdjęcie 2

Zdjęcie 1 – 1839 , Ruiny zamku Gryf. Źródło: „Borussia. Museum für Preußische Vaterlandskunde”, tom II, zeszyt 15
Zdjęcie 2 – Grafika T. Blatterbauera z II poł. XIX w. w centralnej części pałac Schaffgotschów, z lewej wieża folwarku, w tle ruiny zamku

Czy wiesz że… 21 czerwca 1670 roku zamek odwiedziła przyszła królowa polski Marysieńka Sobieska, z matką Jana III Sobieskiego? Wzięły one udział w uroczystościach związanych z chrzcinami córki Krzysztofa Leopolda von Schaffgotsch – Eleonory Katarzyny Babiany von Schaffgotsch.

W 1391 roku zmarł cesarz Karol IV, a w 1392 roku księżna Agnieszka i tym samym księstwo świdnicko-jaworskie przestało należeć do Piastów. Gryf, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, przeszedł w ręce króla czeskiego Wacława IV. Natomiast król, będąc w tarapatach finansowych, zastawił zamek, miasto Gryfów za 900 kop praskich groszy Beneszowi Chotienitz. W 1395 roku za dodatkowe 1000 kop praskich groszy Wacław IV Luksemburski zatwierdził nadanie zamku Gryf wraz z przyległymi miejscowościami (miasta Gryf i Mirsk z sądownictwem, cłem, targiem solnym, lennami kościelnymi, podatkami, daninami i okolicznymi wsiami) na własność staroście świdnickiemu Beneszowi z Chotienitz (Chuśnikowi). Posiadając liczne obowiązki Benesz ustanowił zarządcę Gryfowa Wolfa von Rompke. Niestety, nowy zarządca traktował posiadłość jako swoją własność, kradnąc i rabując. Został ujęty przez mieszczan gryfowskich i powieszony w 1399 roku. Kolejnym dzierżawcą zamku został rycerz Gotsche II von Schaffgotsch dziedzic na Starej Kamienicy i Chojniku. Umowa zawarta z właścicielem umożliwiała Beneszowi, ale też potomkom prawo odkupu Gryfowa ze wszystkimi przyległościami i miastami Gryfem oraz Mirskiem. Kupno całej posiadłości zostało zatwierdzone przez króla na rzecz Gotsche II von Schaffgotsch w 1400 roku bez prawa dziedziczenia. Po jego śmierci miała ona przejść pod zastaw Konrada von Nymand, Konrada Spilnera, Ulryka von Liebenthal i Hansa von Nimptsch. W 1418 roku o posiadłość upomniał się, za pośrednictwem cesarza, syn Benesza-Janko von Chotienitz z Księża. W tym samym roku król czeski w dokumencie zwrócił mu dobra. Niemniej doszło do ugody, gdyż ostatecznie prawowitym właścicielem zamku został Gotsche II von Schaffgotsch, co potwierdza dokument z 1419 roku. Będąc już prawowitym właścicielem Gotsche II von Schaffgotsch rozpoczął umacnianie zamku. Zmarł w 1419 lub 1420 roku. Jego prace kontynuował jego syn – Gothard Gotsche Schaffgotsch, który był znany z procederu rabunkowego oraz z częstych konfliktów z okolicznymi właścicielami dóbr i mieszczanami. Warto w tym miejscu dodać, że zamek pozostał w rękach Schaffgotschów z małą przerwą do 1945 roku.
W obawie przed rabusiami, ale też odwetem ze strony nękanych przez właściciela mieszczan na początku XVI w zamek był rozbudowywany i przebudowywany. Zmiany dotyczyły najprawdopodobniej południowo-zachodniej części zabudowań w górnym zamku oraz rozpoczętej trzykondygnacyjnej wieży mieszkalnej, która została połączona z obejściem zamkowym. Od wschodu została zwieńczona dwoma szczytami. Wieżę ukończono w II ćw. XVI wieku. Dalsza rozbudowa przypadła na 1546 rok.
Podczas wojny trzydziestoletniej jaka przetoczyła się przez te tereny zamek znacznie ucierpiał. Najgroźniejsze oblężenia miały miejsce w 1639 i 1645 roku. Podczas ostatniego warownia dostała się w ręce szwedzkie. Ze względu na znaczne zniszczenia szwedzki komendant zamku rozpoczął jego odbudowę. Wówczas zostały zniszczone mury, brama zachodnia oraz wschodnia. W rok później miało miejsce kolejne oblężenie zamku przez wojska cesarskie. W 1650 roku na mocy pokoju westfalskiego Szwedzi opuścili zamek. Właściciel przystąpił niezwłocznie do odbudowy i rozbudowy zamku. Szczególnie intensywne prace trwały na terenie dolnego dziedzińca. Podwyższono wówczas bramę wjazdową, rozbudowano przedbramnie i odbudowano długą szyję bramną na długości ok. 30 metrów. W tym samym czasie przebudowano również budynki gospodarcze i mieszkalne dolnego podzamcza.
Jedną z pamiętnych dat w tym okresie historii zamku, o której warto wspomnieć była data 21 czerwca 1670 roku, kiedy to zamek odwiedziła przyszła królowa polski Marysieńka Sobieska, z matką Jana III Sobieskiego. Wzięły one udział w uroczystościach związanych z chrzcinami córki Krzysztofa Leopolda von Schaffgotsch – Eleonory Katarzyny Babiany von Schaffgotsch. Z tej to okazji zamek poddany był renowacji. W okresie II wojny śląskiej (1744-1745) i wojny siedmioletniej (1756-1763) warownię na zmianę zajmowały wojska pruskie i austriackie. W 1778 roku stacjonował na terenie zamku garnizon, który doprowadził do dewastacji obiektu. W 1799 roku rozpoczęto rozbiórkę zabudowań pod pretekstem słabej konstrukcji budowli zamkowej m.in. rozebrano komin kuchenny, zdemontowano zegar zamkowy, zdjęto dzwon z kaplicy zamkowej, a następnie rozpoczęto rozbiórkę murów obwodowych. To był początek końca warowni. Część materiału rozbiórkowego użyto do budowy późno-barokowego pałacu u podnóża Góry Zamkowej. W 1813 roku na zamku kwaterowały jeszcze oddziały wojsk francuskich. Później w ruinach zamku założono park krajobrazowy. Od końca XIX wieku zaczęto prowadzić prace badawcze i wykopaliskowe.
Obecnie zamek jest w rękach prywatnych i znajduje się w stanie stałej postępującej ruiny, choć przyznać trzeba, że „jakieś” podobno prace tam trwają. Zamek został ogrodzony, zamknięty, oznaczony jako teren prywatny, z tabliczkami „Zakaz Wstępu” bez pozwolenia właściciela bądź zarządcy (stan na 06.2021). Każde wejście bez uzgodnienia traktowane jest jako włamanie i podlega karze.
Do dnia dzisiejszego zachowały się fragmenty pomieszczeń gospodarczych, baszt, bram oraz murów obronnych, zarówno zamku górnego jak i dolnego. W 2018 roku miała miejsce kontrola, ustalenia pokontrolne wskazują, iż stan zamku i jego otoczenia jest bardzo zły.

Źródło: Adam Wagner „Murowane budowle obronne w Polsce X-XVII w”. Tom 2, Bohdan Guerquin „Zamki w Polsce”, Andrzej Zieliński „Zamki Dolnośląskie na dawnej rycinie”, Tygodnik Ilustrowany 1881 nr 275

Edit: 25.06.2021
Prawdopodobnie będzie otwarty od 3 lipca 2021 o pełnych godzinach w każdą sobotę od 10:00-17:00 z przewodnikiem. Czas zwiedzania około 60 minut, wstęp ma być bezpłatny.

Informacje praktyczne

Strona www – www.facebook.com/zamekgryf
Obiekt nie dostępny do zwiedzania. Tabliczki zakaz wstępu, idziemy na własną odpowiedzialność. Jak już wejdziecie to trzeba uważać, w niektórych miejscach nie ma zabezpieczeń (stan na 2020/2021). Prawdopodobnie będzie otwarty od 3 lipca 2021 o pełnych godzinach w każdą sobotę od 10:00-17:00 z przewodnikiem. Czas zwiedzania około 60 minut, wstęp ma być bezpłatny.
Parking – samochód można zostawić przy drodze, prawie pod samym zamkiem. Oczywiście nie jest to parking, tylko trochę większe pobocze drogi.
Mapa Google – Nawiguj

Grzegorz R.

#TuiTamINFO to ktoś, kto ostatnio ma dużo czasu i zwykle udaje Mu się gdzieś "uciec" bliżej lub dalej. Oczywiście stara się mieć ze sobą aparat. Kiedy nie podróżuje to prawdopodobnie delektuje się ciszą domowego spokoju lub odkrywam najgłębsze sekrety najnowszych urządzeń technologicznych.

Odpowiedź Andrzej at

Niestety cały czas zamknięta i niedostępna. Można obejść dookoła.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ Anuluj odpowiedź

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

Ponieważ podróżowanie stało się dla Mnie łatwiejsze, a ostatnio mam trochę więcej czasu, to zwykle udaje mi się gdzieś „uciec” kilka razy w roku, bliżej lub dalej. Oczywiście staram się mieć ze sobą aparat. Fotografia nie jest moim sposobem na życie, to raczej amatorska pasja i według mnie, może być sposobem komunikowania się z innymi. Myślę, że większość amatorów robi to z tych samych powodów, dla radości tworzenia, miłości do podróży i fotografii. Dołożyłem wszelkich starań, aby treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością, wykorzystując do tego celu, przewodniki, informatory, biuletyny, książki historyczne, archiwa, biblioteki internetowe itp. Będę wdzięczny za wskazówki dotyczące błędów i nieaktualnych informacji. Wszelkie uwagi są dla mnie bardzo cenne i mile widziane, dzięki nim będę mógł dokonać jak najszybciej korekt w opisach.