Dolina Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej. Karpniki to niewielka wieś położona na Dolnym Śląsku u podnóża Gór Sokolich w Rudawach Janowickich. Jednym z ciekawszych zabytków wsi jest usytuowany na południowo-zachodnim jej skraju neogotycki zamek. Swoją historią sięga wczesnego średniowiecza ale jego początki nie są do końca jasne. Udokumentowane dzieje zamku zaczynają się dopiero w 1351 roku, gdy wymieniono go jako obiekt obronny, zwany Fischbach. Zamek Fischbach wzniósł prawdopodobnie Henryk Czirn , aczkolwiek niektórzy doszukują się książęcej fundacji Henryka Brodatego , już wiek wcześniej. Warto w tym miejscu wspomnieć również o legendach jakie krążą, a związane są z powstaniem zamku. Jedna z nich głosi, że zamek został wzniesiony przez zakon templariuszy w 1160 roku. Świadczyć ma o tym fakt, iż templariusze wznosili zamki na planie kwadratu, otoczone murami z niewielkimi wieżami. Ponadto budowle te otoczone były fosą i naturalnym lub sztucznym zbiornikiem wodnym. Inna legenda wspomina o rycerzu rozbójniku Protzko , który wygnany z pobliskiego zamku Sokolec, miał zbudować w Karpnikach swą nową siedzibę. Pewne jest, że na przestrzeni wieków zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli i należał do wielu znamienitych rodów śląskich, m.in. do Schaffgotschów oraz Zedlitzów . Zarządzany był nawet przez Cystersów mieszkających w niedalekim opactwie Krzeszów.
Zdj. 1 (opis poniżej ) Zdj. 2 (opis poniżej ) Zdjęcie 1. Wizerunek zamku wykonany na podstawie XVI-wiecznego rysunku piórkiem (1584 r.) oraz herby właścicieli aż do dnia dzisiejszego”. Zdjęcie 2. Zamek Karpniki na rycinie z XVI-XVII wieku (dokładna data i autor nieznany).Ryciny pochodzą z publikacji „Schloß Fischbach und seine Besitzer. Eine geschichtliche Darstellung.” Wyd. Hirschberg, bei Landolt 1831.
Jednym z pierwszych właścicieli wsi oraz obiektu warownego wymienianym w dokumentach z 1369 roku był Clericiusa Bolcze (Clercos von Bolitz) . Kolejnym Cunze von Predel , ten z kolei pozbył się go na rzecz rycerza Cuncze Beelera von Rychenbacha . W tym czasie warownia składała się z budynku mieszkalnego oraz narożnej cylindrycznej wieży. Wjazd na teren zamku prowadził przez drewniany most zwodzony przerzucony nad fosą, prowadzący do bramy w zachodnim odcinku muru. Prawdopodobnie w tym okresie podczas jednego z najazdów husyckich w 1427 roku obiekt został zniszczony, lecz szybko potem odbudowany. Kilkadziesiąt lat później w 1476 roku majątek przechodzi w posiadanie rodu Schaffgotschów , a Hans Schoff zwany Gotsche był pierwszym z rodu, który został właścicielem dóbr karpnickich. W prawdziwy zamek przekształcił go jego syn starosta księstwa świdnico-jaworskiego Caspar I von Schaffgotsch . Budowla składała się wówczas z wieży oraz dwóch budynków, które połączone murami tworzyły dziedziniec. Całość usytuowana była na otoczonej fosą sztucznej wyspie. Zamek i okoliczne dobra w rękach rodziny Schaffgotschów pozostawały przez około 100 lat. W 1580 roku Adam Schoff Gotsch sprzedał Karpniki Melchiorowi Friedrichowi baronowi von Kanitz und Talewitz. Nowy właściciel rozpoczął całkowitą przebudowę w stylu renesansowym i choć w 1593 zamek ucierpiał od uderzenia pioruna, prace budowlane ukończono. Warownia otrzymała wówczas kształt czworoboku z odnowioną wieżą i wewnętrznym dziedzińcem. Drewniany most zwodzony został zastąpiony kamiennym, którego forma rozpoznawalna jest do dnia dzisiejszego. Po obu stronach wejścia powstały pomieszczenia ze sklepieniami łukowymi, które ozdobione zostały sztukaterią. W izbie przybramnej po prawej stronie wejścia podziwiać można w chwili obecnej jeszcze te renesansowe zdobienia m.in. rozety, gwiazdy i maski ludzkie. Przebudowa została ukończona w 1603 roku, o czym świadczy napis na zachowanym portalu wmurowanym w ścianę zewnętrzną od strony fosy. Tekst informuje o tym, że budowa Zamku Karpniki rozpoczęta została przez stryja Friedricha von Kanitz, a dokończona przez ojca Eliasa.
Popularne w tej chwili...
Neogotycki wykusz, na dziedzińcu pałacu Renesansowy portal i z napisem
Następne lata to kolejne częste zmiany właścicieli. W okresie wojny trzydziestoletniej zmarł w nim Christoph Friedrich von Kanitz und Talewitz , który wcześniej cały majątek zapisał żonie Lucretti . Ta zaś przekazała go swemu wujowi Reimarowi Friedrichowi von Winterfeld . Wdowa po nim oddała posiadłość córce Elizabeth Christiane baronowej Schonaich Carolath Beuthen , a po jej zgonie Karpniki otrzymała przyrodnia siostra Anna Elizabeth . W roku 1679 sprzedała ona dobra karpnickie Balthazarowi Leopoldowi von Hayn . Później we władaniu Phillipa Antona von Hayn , od którego w 1725 roku zamek nabył ponownie członek rodu Schaffgotsch , tym razem z czeskiej linii – Franz Wilhelmo von Schaffgotsch . Po bezdzietnej śmierci Franza Wilhelma w 1774 roku dobra karpnickie przeszły pod zarząd królewskiej administracji, a trzy lata później w lutym 1777 roku krzeszowskiego klasztoru cystersów. W 1784 roku majątek odkupił Graf Friedrich Wilhelm von Reden , a trzy lata później w 1787 roku jako właściciel wzmiankowany jest Karl Georg Heinrich Graf von Hoym , który w 1789 roku odsprzedał posiadłość Casparowi Conradowi z rodu von Zedlitz .reiherr Otto von Zedlitz und Neukirch odsprzedał majątek bratu króla pruskiego księciu Wilhelmowi von Preussen i jego małżonce księżnej Mariannie . Pod rządami pary z królewskiego rodu Hohenzollernów Zamek Karpniki doświadczył prawdziwego rozkwitu. Bezpośrednio po zakupie dokonano pierwszych prac remontowych, których celem było przystosowanie zamku do potrzeb rodziny książęcej. Zmiany rozpoczęto od założenia romantycznego ogrodu w stylu angielskim. Zamek przebudowano na dwupiętrowy obiekt neogotycki, zacierając większość oryginalnych detali architektonicznych z XV, XVI i XVII wieku, których miejsce zajęły detale kamienne neogotyckie bądź oryginalne XV i XVI-wieczne przywiezione z zamków z Nadrenii. Gzymsy skrzydeł zamkowych zwieńczono krenelażem i narożnymi wieżyczkami, podobnie przebudowano główną wieżę zamkową.car Mikołaj I wraz z małżonką Aleksandrą Fiodorowną, król pruski Friedrich Wilhelm III, cesarz Wilhelm I oraz Radziwiłłowie . Zamek Karpniki stanowił również tło dla ówcześnie szeroko komentowanego przez całą arystokratyczną Europę tragicznego romansu młodego księcia Wilhelma, syna króla pruskiego Friedricha Wilhelma III, późniejszego cesarza Wilhelma I oraz księżniczki Elizy Radziwiłł z pobliskiego pałacu w Ciszycy.
Zamek 1840 r. Zamek 1850 r. Śląska Biblioteka Cyfrowa (litografia CT. Mattis )
Po śmierci księcia Wilhelma w 1851 roku posiadłość przeszła na własność starszej z córek księżniczki Elisabeth , która od 1836 roku była małżonką księcia Karla von Hessen . Majątek pozostał w rękach dynastii heskiej jako własność prywatna do 1945 roku. Ostatnim właścicielem był książę Ludwig von Hessen und bei Rhein , prawnuk księżniczki Elisabeth oraz praprawnuk księżnej Marianny i księcia Wilhelma. W tym okresie posiadłość odwiedzana była stosunkowo rzadko. Przyjeżdżano tylko w letnie miesiące, jesienią organizowano polowania, a w pozostałą część roku zamek stał pusty i służył jako muzeum. Za niewielką opłatą zwiedzający mogli zobaczyć reprezentacyjne pierwsze piętro i pamiątki po królewskiej rodzinie Hohenzollernów, meble, obrazy, dzieła sztuki. Podczas II wojny światowej urządzono w zamku składnicę muzealną, w której umieszczono zbiory zrabowane w państwach okupowanych przez Hitlera. Tu także, w obawie przed bombardowaniami z Darmstadtu swoją kolekcję dzieł sztuki przeniósł ostatni właściciel Karpnik, książę Ludwig von Hessen und bei Rhein. Od stycznia 1945 roku kolekcje przewożone były w głąb Niemiec i ukrywane przed nadciągającą Armią Radziecką.
Fasada frontowa 1930 r. (zdj. Aukcje internetowe ) fasada frontowa 1982 r. (zdj. Archiwum Marburg )
Po zakończeniu II Wojny Światowej w latach 1946-1949 w zamku mieścił się Uniwersytet Ludowy. Później budynek przez kilka lat stał pusty. Dopiero w 1956 roku zorganizowano tu Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci. Pierwsze po wojnie prace zabezpieczające wykonano w 1962 roku, m.in. dokonano remontu dachu. Zamek miał służyć jako ośrodek wypoczynkowy, jednak w latach 70-tych XX wieku stan obiektu był tak zły, że mieszkańcy musieli go opuścić. W następnych latach, starano się zagospodarować budynek w różny sposób, niestety mimo kolejnych remontów i prac zabezpieczających coraz bardziej popadał w ruinę. Dopiero w 2009 roku budynek wraz z parkiem i przyległym terenem zakupiła deweloperska spółka, która za zadanie postawiła sobie jego rewitalizację i przywrócenie do dawnej świetności. Przy poniesieniu znacznych nakładów finansowych w latach 2010-2014 przeprowadzono jego gruntowną rewitalizację. We wnętrzach urządzono restaurację i luksusowy hotel, ogrzewany wodami termalnymi z pobliskiego odwiertu.Zamek można zwiedzić jedynie z zewnątrz, nie ma możliwości zwiedzania wnętrz (chyba, że się jest gościem hotelowym).
Źródło: Wikipedia.pl, www.zamekkarpniki.pl/historia_zamku, „Murowane Budowle Obronne w Polsce X-XVII w.” Adam Wagner, „Zamki w Polsce” Przewodnik Turystyczny Maciej Węgrzyn
