Zamek Książ najpiękniejszy zamek Dolnego Śląska Tak naprawdę niewiele wiadomo o początkach dzisiejszego zamku, a i w przekazach o pierwszych wiekach jego funkcjonowania jest wiele luk i niejasności, a wręcz sprzeczności. Obecnie zamek leży na terenie miasta Wałbrzycha, którego historia sięga XII wieku. W tym okresie istniała tu leśna osada, która przekształciła się w gród warowny, a później w miasto. Początkowo, dzieje dzisiejszego Wałbrzycha związane były z losami księstwa wrocławskiego, następnie księstwa świdnicko-jaworskiego, i to właśnie za czasów panowania książąt piastowskich z linii świdnicko-jaworskiej zbudowano zamek Książ. Tak można w telegraficznym skrócie przedstawić początki powstania zamku Książ.
Dziś niewątpliwie zamek Książ jest turystyczną wizytówką miasta Wałbrzycha. Usytuowany jest w północnej jego części, nad doliną Pełcznicy na wysokości około 395 m n.p.m. w obrębie Książańskiego Parku Krajobrazowego. Kompleks zamkowo-parkowo-leśny z Wąwozem Pełcznicy, Wąwozem Szczawnika, terenem Stada Ogierów „Książ” oraz Palmiarnią liczy ponad 400 ha i należy do największych w kraju. Trzeba również dodać, iż zamek jest trzecim co do wielkości zamkiem w Polsce po Wawelu i Malborku oraz zdecydowanie największym zamkiem na Dolnym Śląsku. Wszystkie cyfry dotyczące tej budowli są imponujące. Znajduje się w nim około 400 pokoi (wraz z zabudowaniami gospodarczymi to ok. 600). Jego kubatura wynosi prawie 125 tysięcy metrów sześciennych (inne źródła podają 160 tys.). Ozdobę zamku stanowi 12 ogrodowych tarasów urządzonych na różnych poziomach zamku górnego z licznymi rzeźbami i fontannami oraz kaskadami wodnymi. Dzisiejszy zamek znacznie różni się od tego, jaki był w dawnych czasach może dlatego, że tyle tu na przestrzeni wieków było przeróbek, przebudów i powiększeń i trudno jest określić, w jakim stylu został zbudowany, raczej łączy w sobie różne style architektoniczne. Dodatkowo na przestrzeni wieków należał do wielu właścicieli, ale największy wpływ na dzisiejszy jego wygląd miała panująca tu rodzina Hochbergów. Na koniec warto dodać, że zamek w Książu pozbawiony jest praktycznie cech budowli obronnej, jednak z pewnością można zaliczyć go do najlepiej zachowanych arystokratycznych rezydencji w Polsce.
Popularne w tej chwili...
Czy wiesz że… W XIX i XX wieku na zamku gościło wiele znanych osób m.in. Izabela Czartoryska, Zygmunt Krasiński, car Mikołaj I Romanow, Winston Churchill i inni.
Zwiedzanie kompleksu „Perły Dolnego Śląska”
Zwiedzanie możliwe jest przez cały rok. Oprócz tego organizowane są tu liczne imprezy kulturalne m.in. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Kameralnej, Letni Festiwal Tajemnic, Festiwal Kwiatów, sympozja, targi, wystawy itp. Zatem warto przed przyjazdem przejrzeć stronę internetową
To co na pewno powinniśmy zobaczyć na początek to wnętrza zamku. Bilet połączony jest ze zwiedzaniem palmiarni. Zwiedzanie zamku odbywa się z zestawem audioguide i wynosi ok. 60 – 90 minut. Wejście można zrealizować jednorazowo w dniu, na który bilet został zakupiony w godzinach otwarcia zamku. Odbiór zestawów audioguide jest przy wejściu już z zakupionym biletem do zamku. Przygotowany przez zamek przewodnik audio jest naprawdę świetny, jest tak stworzony, że podczas przemieszczania się po trasie zwiedzania lektor włącza się i opowiada o danym miejscu, w którym się obecnie znajdujemy. Trasy zwiedzania zamku, zamkowych tarasów oraz Palmiarni są trasami jednokierunkowymi i zostały wytyczone tak, by osoby opuszczające zamek, tarasy i Palmiarnię nie mijały się z osobami oczekującymi na wejście, to też jest świetnie pomyślane, ponieważ sprawia, że w zwiedzanych salach nie ma tłoku.
Obecnie zespół zamkowy składa się z wielu budowli położonych w rozległym parku. Wejście prowadzi od północnego-wschodu przez dawny budynek bramny, flankowany dwoma wieżami połączony ze zrekonstruowanym murem obronnym. Za bramą znajdują się XVIII-wieczne oficyny, a dalej za suchą fosą dziedziniec przedzamkowy. Centralną częścią całego założenia jest zamek górny. Główne wejście do niego prowadzi od wschodu przez reprezentacyjne barokowe skrzydło wschodnie. Najstarszymi zachowanymi fragmentami zamku jest gotycka wieża oraz tzw. „Długi Dom” . Oprócz przepięknego dziedzińca i całego otoczenia, to właśnie wnętrza robią największe wrażenie na odwiedzających. Najstarszą część stanowią partie gotyckie skrzydła południowego oraz dół wieży. Oczywiście trasa zwiedzania nie wiedzie przez wszystkie komnaty, bo tych jest jak już w/w tu kilkaset. Zobaczymy te najważniejsze m.in. odrestaurowany Salon Biały wcześniej zwany Czerwonym, Salon Zielony w stylu rokoko, Salon Chiński , który zawdzięcza swoją nazwę ściennym tkaninom z motywami orientu, klimatyczny Hol Myśliwski , ale przede wszystkim najładniejszą salę z nich – Salę Maksymiliana , która została nazwana na cześć Konrada Ernsta Maksymiliana, który wybudował zarówno Salę Maksymiliana, jak i za czasów którego wzniesiono wschodnią część rezydencji, tzw. barokowe skrzydło zamku. Meble na wystawach są autentyczne z XVIII i XIX wieku. Na trasie zwiedzania zobaczymy też sporo historycznych zdjęć, zarówno samego zamku, jak i jej ostatnich właścicieli.
Czy wiesz że… Hochbergowie osiągnęli status bogaczy, zajmując pod tym względem trzecie miejsce w Niemczech, a siódme w Europie. Na ich potrzeby oraz utrzymanie w samym Wałbrzychu pracowało ponad 9 tysięcy ludzi.
Na koniec, kiedy zobaczymy już wszystkie komnaty przeznaczone do zwiedzania, wyjdziemy prosto na pałacowe ogrody . Tarasy przyzamkowe zajmują powierzchnię 2 hektarów, położone są na 12 różnych poziomach i utrzymane są w stylu francuskim. Ze wszystkich roztaczają się piękne widoki na okolicę, które tak na marginesie w swoich pamiętnikach opisywała najsłynniejsza mieszkanka Zamku Książ, księżna Daisy von Pless. Choć ich wygląd zmieniał się przez wieki, swoją funkcje pełnią nieprzerwanie od XVII wieku. Koniecznie też trzeba obejść zamek dookoła, bo to pozwoli nam podziwiać śliczną bryłę z różnych perspektyw.
Zwiedzanie podziemi odbywa się wyłącznie z przewodnikiem, w określonym dniu i określonej godzinie, wybieranej na etapie zakupu biletu. Czas zwiedzania to ok. 35 minut. Dojdziemy tam kierując się z tarasów po zwiedzaniu wnętrza zamku.
Czy wiesz że… Chodniki pod zamkiem zostały wybetonowane bardzo wytrzymałym cementem portlandzkim. Zgodnie z zapiskami Alberta Speera – ulubionego architekta Hitlera. Możliwe jest, że tunele mają znacznie większą powierzchnię niż ta znana nam dzisiaj – 3200 m2. Może to być nawet 2 razy więcej.
Zwiedzanie palmiarni odbywa się wyłącznie bez przewodnika. Palmiarnia znajduje się ok. 2 km od zamku (ok. 25 minut pieszo) na ul. Wrocławskiej 158. Wejście do palmiarni można zrealizować jednorazowo w ciągu 12 miesięcy od dnia zakupu biletu. Do palmiarni prowadzi ładnie oznakowana droga, więc nie będzie problemów z trafieniem.
Budowla wałbrzyskiej palmiarni, datowana jest na lata 1911-1914, została zainicjowana przez księcia Jana Henryka XV dla swojej żony – księżnej Daisy . Budowa pochłonęła astronomiczną sumę 7 milionów marek w złocie. Na powierzchni 1900 metrów kwadratowych, oprócz palmiarni stworzono również cieplarnię, ogród japoński, rosarium i ogród owocowo-warzywny. Centralną częścią obiektu był 15 metrowy budynek z metalu i szkła. Całość została otoczona jednokondygnacyjnymi oranżeriami. Najbardziej jednak niezwykły był budulec, którym wyłożono wnętrze tego zimowego ogrodu. Książe sprowadził w Sycylii siedem wagonów kolejowych, wypełnionych zastygłą lawą z wulkanu Etna. Duże kawały tufu wulkanicznego rozbijano na mniejsze i tworzono z nich groty, wodospady oraz ściany dla roślin. Efekty tych prac można podziwiać do dzisiaj. Obecnie w wałbrzyskiej palmiarni rośnie ponad 250 gatunków roślin, które reprezentują florę różnych stref klimatycznych i różnych kontynentów. Zobaczymy m.in. bambusy, fikusy i krzewy z Azji; eukaliptusy, świerki i sosny z Australii; byliny z Afryki; kaktusy i agawy z Ameryki Środkowej czy rośliny cytrusowe z basenu Morza Śródziemnego.
Czy wiesz że… Ostatnią z rodziny Hochbergów na zamku była Maria Teresa Oliwia Hochberg von Pless, księżna Daisy, która została zmuszona do opuszczenia posiadłości w 1940 roku.
Zwiedzanie mauzoleum jest płatne i kosztuje 9 zł (2021 r.). Umiejscowione jest na południowy wschód od zamku, na Topolowej Górce, przy południowej bramie parku niedaleko parkingu. Jana Henryka XV . Następnie miejsce wiecznego spoczynku znaleźli tutaj Jan Henryk XI , jego dwie żony: Maria von Kleist Matylda , a w końcu sama Daisy von Pless . Gdy na te ziemie w 1945 roku wkroczyła Armia Czerwona służba Hochbergów, w obawie przed zbezczeszczeniem wyniosła z mauzoleum Księżną oraz pozostałych członków rodu. Obecnie w Mauzoleum znajdują się 4 puste sarkofagi – 3 duże, połączone ze sobą oraz jeden malutki, należący do córeczki Daisy.
2021 r. 1885 r. Zdjęcie archiwalne – Cyfrowa Biblioteka Narodowa Autor Halm, Robert
Punk widokowy na Skale Olbrzyma i parkowa brama – nawiguj Mapa Google
Punk widokowy znajduje się nieopodal Mauzoleum Hochbegów, powstał na przełomie XVIII i XIX wieku, z jego miejsca można podziwiać najpopularniejszą południową stronę zamku Książ. Brama parkowa datowana jest na około 1740 rok, powstała w pierwszej połowie XVII wieku podczas I Wielkiej Przebudowy Zamku Książ. Znajduje się przy Alei Rodziny Hochbergów i Mauzoleum. Brama przedstawia wazy wypełnione kwiatami i owocami, podtrzymywanymi przez małego nagiego chłopca wraz z rzeźbami Hybryd poł kobiety, pół lwa. Między ośmiobocznymi filarami znajduje się kuta, prostokątna brama ażurowa, dwuskrzydłowa z ramą, zamknięta łamanym łukiem.
2021 r. 1840-1870 Zdjęcie archiwalne – Aukcje internetowe, litografia barwna, Kaska
Oczywiście wstęp jest bezpłatny. Do ruin można dojść zielonym szlakiem, od ostatnich zabudowań, od północnej strony Wałbrzycha. XIX wieczny romantyczny zamek Stary Książ położony jest na lewym wzgórzu nad przełomem Pełcznicy w południowo-wschodniej części Książańskiego Parku Krajobrazowego. Choć Stary Książ wydawałoby się położony jest bardzo blisko Nowego zamku Książ, to dojście do niego zajmie około pół godziny.
Sztuczne ruiny powstały w miejscu prawdopodobnie istniejącego tu w średniowieczu grodu warownego. W pomieszczeniach zamku urządzono szereg sal, m.in. więzienie z izbą tortur, salę sadową, arsenał, sypialnię, galerię obrazów. Zamek służył właścicielom Książa do przyjmowania znamienitych gości i organizowania przyjęć oraz zabaw. W maju 1945 roku, kiedy Książ przejęli żołnierze Armii Radzieckiej zamek doszczętnie spłonął. Do dziś zachowane są niewielkie fragmenty głównego budynku, kaplicy i wieży, dwa portale renesansowe oraz ostrołukowe okna.
2021 r. 2021 r. Widok na most prowadzący na zamek 1827 r. Dziedziniec lata 1900-1915 Zdjęcia archiwalne: Cyfrowa Biblioteka Narodowa, Aukcje internetowe
Czy wiesz że… W czasie II Wojny Światowej w Książu znajdowała się filia niemieckiego obozu koncentracyjnego Gros-Rosen. Stał się on siedzibą paramilitarnej organizacji „Todt”. Organizacja ta przystąpiła do do przekształcania zamku w jedną z kwater Adolfa Hitlera.
Historia i architektura
Pierwsze przekazy mówią o zniszczeniu przez Przemysła II grodu w Książu w roku 1263. Obecnie trudno ustalić, czy mowa jest o strażnicy istniejącej w miejscu obecnego zamku, czy położonego w innym miejscu np. Starym Książu.Fürstenberg (dawna nazwa zamku). Murowany zamek został wzniesiony przez księcia świdnickiego Bolka I Surowego w latach 1288-1291 w miejscu drewnianego grodu i zajmował płd-wsch część skalnego cypla. Posiadał wówczas nieregularny plan wykorzystujący walory obronne wzgórza. Głównym elementem zamku była 30 metrowa czworoboczna wieża. Wjazd prowadził od płd-wsch i poprzedzała go wykuta w skale sucha fosa. Zapewne w późniejszym okresie powstała wewnętrzna zabudowa zamku usadowiona na różnych poziomach. Wzdłuż muru wzniesiono budynki otaczające dziedziniec. Kolejny trzykondygnacyjny budynek powstał po zewnętrznej stronie kurtyny południowej. Położone obok zamku podzamcze zwane zamkiem dolnym, posiadało własne obwarowania z bramą wzmocnioną dwoma basztami. Zamek w Książu strzegł drogi z Czech do miast Śląska i należał do łańcucha twierdz strzegących granic księstwa świdnickiego. Po przeniesieniu przez księcia Bolka I dworu z Lwówka do Książa, zyskał on rangę głównej obok Świdnicy siedziby książęcej. zamku Książ pochodzi z 1337 roku, jest w nim mowa o pastwiskach należących do Świebodzic we wsi Pełcznica, znajdujących się nieopodal zamku Furstenberg. Dawniej władcy mieli zwyczaj przekazywania w dzierżawę różnych zamków i posiadłości rodom rycerskim, tak też na terenach do nich należących w różnych zamkach zasiadali burgrabiowie (zarządcy zamku królewskiego). Fürstenberg został ponownie odnotowany, w 1355 roku w zapisie rocznikarskim, była w nim zawarta informacja dotycząca poskromienia przez Bolka II Małego , jego zbuntowanych wasalów i przejęcia ich zamków; Książ, Cisy, Czarny Bór i Konradów, leżących w okolicach dzisiejszego Wałbrzycha.królowie czescy z dynastii Luksemburgów na mocy traktatu sukcesyjnego. Później, a konkretnie od 1463 roku, Książ należy do czeskiego króla Jerzego z Podiebradów . W latach osiemdziesiątych XV wieku właścicielem zamku został król Węgier Maciej Korwin . Z inicjatywy dowódcy jego wojsk, kapitana Georga von Steina, Książ zaczął zmieniać charakter z obronnego na mieszkalny. Z tego czasu pochodzi tak zwane Skrzydło Macieja, południowa część zamku nazwana tak na cześć króla.króla Czech i Węgier Władysława II Jagiellończyka , który przekazał go wraz z przyległymi dobrami swemu kanclerzowi. W 1509 roku całość nabył Konrad I von Hochberg . Co ciekawe, do 1714 roku Hochbergowie stosowali pisownię nazwiska bez „ch”. W swej długiej historii doczekali się kolejno tytułów: hrabiowskiego i książęcego. Sam Książ na mocy cesarskiego postanowienia stał się dziedziczną własnością rodziny w 1605 roku, którą władali do II Wojny Światowej.
Kartusz herbowy na głównym wejściem do zamku
W czasie wojny trzydziestoletniej Książ kilkakrotnie ulegał częściowemu zniszczeniu i był plądrowany. Umocnienia zniszczone podczas ataku Szwedów w 1646 roku, przebudowano w 1648 na tarasy ogrodowe w stylu francuskim. W 1688 przebudowano północne skrzydło (tzw. Długi Mur).Konrad Ernest Maximilian von Hochberg zainicjował tzw. pierwszą wielką przebudowę zamku. Usunięto wówczas dawne fortyfikacje, powstały nowe pomieszczenia gospodarcze, bramy wjazdowe, tarasy ogrodowe Pawilon Letni, przebudowany w 1883 roku na kaplicę grobową Hochbergów. W 1797 roku na wzgórzu po drugiej stronie wąwozu wzniesiono romantyczną ruinę tzw. Stary Książ – znaną wówczas jako atrakcja turystyczna. W tym okresie powstała również biblioteka pałacowa, zbiory przyrodnicze i kolekcje sztuki oraz najpiękniejsza dziś – Sala Maksymiliana. W 1772 roku utworzono majorat ksiąski, w 1844 roku powstała słynna stajnia i masztalarnia. XIX wiek przyniósł im również tytuł książęcy. Dzięki małżeństwu Jana Henryka VI z Anną Anhalt-Pless ród wszedł w posiadanie rozległych dóbr Księstwa Pszczyńskiego na Górnym Śląsku. Od tej pory właściciele Książa tytułują się książętami Hochberg von Pless. Jan Henryk XV Hochberg , syn Jana Henryka XI , ożenił się w Londynie z Marią Teresą Cornwallis West , znaną dzisiaj jako Księżna Daisy , która stała się jedną z najbardziej znanych postaci Zamku Książ.
Źródło: „Murowane Budowle Obronne w Polsce X-XVII w.” Adam Wagner, Wikipedia.pl, „Zamki i Pałace na Dolnym Śląsku” przewodnik pdf, www.ksiaz.walbrzych.pl, Zamek Książ przewodnik turystyczny
Plan zamku jeszcze bez sali Maksymiliana przed przebudową 1690-1799 Strona południowa 1839 r. Zdjęcia archiwalne: (zdj. 1) Cyfrowa Biblioteka Narodowa rysunek wykonany ołówkiem, (zdj. 2) Muzeum Porcelany w Wałbrzychu
Trasy zwiedzania
