Zwiedzanie ruin starożytnego miasta Efezu Efez to jedno z najbardziej znanych miejsc historycznych w Turcji
Czy wiesz że… Starożytne miasto Efez było w swej historii 4 razy odbudowywane po wojnach i trzęsieniach ziemi, a Efez, po którym dzisiaj chodzimy, jest trzecim?
Historia za każdym rogiem
Podania mówią, że założycielem miasta był Androklos , syn ateńskiego króla Kodrosa. Przed wyprawą do Jonii, otrzymał od wyroczni wskazówkę dotycząca lokacji nowego miasta, w miejscu, które wskażą ryba i dzik. Na wzgórzu Pion (Panaır Dağ), niedaleko ujścia rzeki Kaystron, spotkał przy ognisku rybaków piekących ryby. Jedna z ryb podskoczyła, wpadła do ogniska a rozpryskujące się iskry zapaliły pobliskie zarośla. Ogień spłoszył kryjącego się w nich dzika. Wypełniając przepowiednię Androklos w tym miejscu, na północnym zboczu góry Pion, założył swoje miasto.
Popularne w tej chwili...
Makieta Efezu
Ale to tylko legenda, duża część starożytnej historii Efezu jest nieudokumentowana i pobieżna. Historycy twierdzą, że ludzie mieszkali tu już 3 tysiące lat temu. Wiadomo, że w VII wieku p.n.e. Efez znalazł się pod panowaniem królów lidyjskich i stał się kwitnącym miastem. W 546 p.n.e. miasto wraz z resztą Anatolii wpadł w ręce Imperium Perskiego ale nadal prosperowało, nawet gdy inne miasta jońskie zbuntowały się przeciwko perskim rządom. W 334 p.n.e. Aleksander Wielki pokonał Persów i wkroczył do Efezu. Po jego śmierci jeden z jego generałów – Lizymach , przejął miasto zbudował nowe mury obronne i przeniósł o dwie mile dalej miasto ponieważ port był już całkowicie zamulony.Konstantyn Wielki ogłosił chrześcijaństwo oficjalną religią. To sprawiło, że Efez, miasto już stojące w obliczu upadku z powodu nagromadzenia mułu w swoim porcie, pozostawiono coraz bardziej samemu sobie. Najazdy Arabów, po raz pierwszy w latach 654-655 przez kalifa Alego Muawjia I a później w 700 i 716 roku, przyśpieszyły proces degradacji Efezu. W 1090 roku Turcy po raz pierwszy zajęli Efez i nadali mu nazwę Ayasuuluk
Źródło: Przewodnik „Podróż po Turcji grecko-rzymskiej”, Przewodnik 'Od Bodrum do Alanyi”, Wikipedia, Encyklopedia historii starożytnej , Życie w mieście po Imperium. Aktualna archeologia świata
Zwiedzanie ruin starożytnego miasta Efezu – co i jak
Na początku trzeba zaznaczyć, że Efez jest bardzo popularnym punktem wycieczek w Turcji i może być dosyć mocno zatłoczony, więc warto wybrać się wcześnie, aby uniknąć tłumów i jeśli odwiedzamy to miejsce w sezonie letnim popołudniowego upału. Alternatywą jest wizyta późnym wieczorem, gdy tłumy zaczynają się przerzedzać. W miesiącach letnich (od kwietnia do października) Efez jest otwarty od 8:00 do 19:00, a zimą od 8:00 do 17:00. W przeciwieństwie do innych atrakcji turystycznych, w środku tak naprawdę nie ma żadnych straganów ani sklepów, no może jeden malutki sklepik, ale ceny są zabójcze. Kiedy już znajdziemy się w Efezie, musimy być samowystarczalni. Polecam zabrać ze sobą wodę oraz jakieś nakrycie głowy jeśli jesteśmy latem, ponieważ na miejscu jest mało cienia. Przed wejściem i po wyjściu jest kilka kawiarni i straganów, i tam można dokonać zakupów praktyczne wszystkiego. Do Efezu prowadzą dwa wejścia: jedno od strony portu (dolne), drugie (górne) przez zbudowaną na polecenie cesarza Wespazjana bramę w murach miejskich z czasów Lizymacha. Wejście górą ma większy sens dla zwiedzającego ponieważ jest to spacer w dół z Górnej Agory i oficjalnej części starożytnego miasta.
Wewnątrz Efezu – najciekawsze zabytki
Odeon znajduje się w pobliżu agory zaraz przy górnym wejściu. Został zbudowany w II wieku przez Vediusa Antoniusa i jego żonę Flawię Papionę. Jest to niewielki teatr mieszczący na widowni 1500 – 2000 osób. Odbywały się w nim koncerty i spotkania rady miasta. Za Odeonem znajduje się Pałac Miejski zwany Prytaneum , w którym odbywały się uroczystości religijne, oficjalne przyjęcia i bankiety. Był to budynek poprzedzony dziedzińcem otoczonym portykami. Koniec budowy datowany jest na III wiek p.n.e. W Prytaneionie stale płonął święty płomień, symbolizujący serce Efezu. Do podtrzymywania świętego ognia zobowiązane były mieszkające w pałacu panny ze szlachetnych rodów tzw. kapłanki Artemidy.
Odeon Odeon Pałac Miejski – Prytaneum Pałac Miejski – Prytaneum
Czy wiesz że… Efez jest uważany za jedno z największych muzeów na wolnym powietrzu w Turcji?
Dalej kierujemy się Drogą Kuretów będącą częścią świętej drogi wiodącej do Świątyni Artemidy, prowadzi od budynku odeonu w kierunku Biblioteki Celsusa . W czasach Cesarstwa Rzymskiego kapłani pełniący funkcję kultowe i jednocześnie administracyjne nazywani byli Kuretami. Droga otrzymała taką nazwę ponieważ na cokole kolumny, wyznaczającej początek drogi, wypisane są nazwiska tychże kapłanów. Po obu stronach Drogi Kuretów ciągną się rzędy kolumn z posągami przedstawiającymi najsłynniejsze postacie z dziejów Efezu. Kolejna atrakcja to Świątynia Domicjana , zbudowana została w latach sprawowania władzy przez cesarza, należała do największych w mieście. Mieściła się na Placu Domicjana, znajduje się po zachodniej jego stronie. Jest to najwcześniejszy w Efezie przykład świątyni zbudowanej ku czci cesarza.
Droga Kuretów Droga Kuretów Plac przed światynią Świątynia Domicjana
Wychodząc z Placu Domicjana na Drogę Kuretów natrafimy na resztki fontanny i na płaskorzeźbę z wizerunkiem Nike , bogini zwycięstwa. Naprzeciw płaskorzeźby wznosi się pomnik z I wieku naszej ery wzniesiony ku czci rodziny Memniusza . Do dzisiaj w górnej jego części widać kilka posągów przedstawiających właśnie członków tej rodziny. Fontanna Trajana to kolejne ciekawe miejsce, znajduje się przy Drodze Kuretów. Jest to ogromna fontanna zbudowana ku czci cesarza Trajana na początku II wieku, jest częściowo odrestaurowana. Składa się z dwóch kondygnacji, oraz basenu otoczonego podwójnym pierścieniem kolumn, miedzy którymi umieszczono posągi przedstawiające bóstwa i członków rodziny cesarskiej.
Pomnik rodziny Memniusza Pomnik rodziny Memniusza Pomnik Nike Fontanna Trajana Fontanna Trajana
Idąc dalej w dół dojdziemy do Świątyni Hadriana zbudowana została w II wieku dla uczczenia cesarza Hadriana. Jest jedną z najlepiej zachowanych i najpiękniejszych budowli przy Drodze Kuretów. Fasada świątyni ma cztery korynckie kolumny podtrzymujące zakrzywiony łuk, w środku którego znajduje się bogini zwycięstwa. Kolumny boczne są kwadratowe. Na cokole z inskrypcjami przed świątynią stoją posągi cesarzy z lat 293-305 n.e., Dioklecjana, Maksymiana, Konstancjusza I i Galeriusza. Wewnątrz Świątyni Hadriana nad drzwiami stoi postać ludzka, prawdopodobnie Meduza. Po obu stronach znajdują się fryzy przedstawiające historię powstania Efezu.
Czy wiesz że… Jeden z siedmiu cudów świata starożytności, Świątynia Artemidy, znajduje się w Efezie?
Świątynia Hadriana Świątynia Hadriana
Zaraz za Świątynią Hadriana, lub, idąc od strony Wielkiego Teatru Drogą marmurową, w całości wyłożoną płytami cennego marmuru dojdziemy do centralnego punktu Efezu, do Biblioteki Celsusa . To jedna z najpiękniejszych budowli w tym mieście. Została zbudowana w 117 roku i była monumentalnym grobowcem Gajusza Juliusza Celsusa, gubernatora prowincji Azji. Grób Celsusa znajdował się pod parterem, po drugiej stronie wejścia, a nad nim znajdował się posąg Ateny. Zwoje rękopisów przechowywano w szafkach w niszach na ścianach. Za regałami znajdowały się podwójne ściany, aby chronić je przed ekstremalnymi temperaturami i wilgotnością. Pojemność biblioteki wynosiła ponad 12 000 zwojów. Była to trzecia najbogatsza biblioteka w starożytności po Aleksandrii i Pergamonie. Po prawej stronie natomiast wznosi się monumentalna brama prowadząca na Agorę – Brama Mazeusa i Mitrydatesa , która wyglądem przypomina trójprzelotowy łuk triumfalny. Wykonana jest z czarnego marmuru, natomiast druga strona jest biała. Brama dedykowana została cesarzowi Augustowi, jego żonie Liwii, córce Julii i Agrypie.
Biblioteka Celsusa i brama Biblioteka Celsusa Brama Mazeusa i Mitrydatesa od strony bibliotek Brama Mazeusa i Mitrydatesa od strony Wielkiego Teatru
Trzeba również napisać co to jest ta Agora , otóż w owym czasie był to najważniejszy ośrodek handlowy Efezu, Agora została zbudowana w III wieku p.n.e. w okresie hellenistycznym, ale ruiny pochodzą z czasów panowania Karakalli (211-217 n.e.) Ma kształt kwadratu o boku 110 metrów i jest całkowicie otoczona kolumnami. Agora miała 3 bramy, jedną od frontu teatru na północnym wschodzie, drugą otwierającą się na port na zachodzie i trzecią od Biblioteki Celsjusza. Północna strona Agory pozostawała otwarta, a pozostałe trzy strony otoczone były portykiem, w którym znajdują się rzędy sklepów. W centrum Agory znajdował się zegar słoneczny i zegar wodny. Warto również wspomnieć o tzw. Domu Schadzek . Znajdował się po północnej stronie Drogi Marmurowej, naprzeciw Biblioteki Celsusa. Budowla budynku pochodzi z czasów Trajana (98-117 n.e.), mniej więcej w tym samym czasie, co łaźnie i latryny. Budynek został tak nazwany, ponieważ z domu wydobyto posąg Priapa z ogromnym fallusem. Do dziś niewiele się zachowało z budynku, tylko resztki pierwszego piętra. Posąg można zobaczyć w Muzeum Efezu.
Czy wiesz że… Teatr Wielki w Efezie ma 24000 miejsc siedzących i wysokość 38 metrów?
Drogą Marmurową od strony Biblioteki dojdziemy do Wielkiego Teatru , który mieści się przy zbiegu ulicy Marmurowej i Drogi Arkadyjskiej . Teatr został wkomponowany w zbocze góry Panaır. Jest największym w Anatolii i ma pojemność 24 000 miejsc. Budowę rozpoczęto podczas sprawowania władzy przez Lizymacha w III wieku p.n.e. Z tego okresu zachowała się miejsce orchestry (kolista lub półkolista przestrzeń otoczona amfiteatrem) w prawie niezmienionym układzie, widownia, którą nieco zmodyfikowano podczas odbudowy przeprowadzonej przez Klaudiusza i Trajana. Największe zmiany zostały wprowadzone jednak w konstrukcji sceny, którą powiększono i obniżono do wysokości 2,7 m nad poziom orchestry. Teatr w Efezie był wykorzystywany nie tylko do koncertów i przedstawień, ale także do dyskusji religijnych, politycznych i filozoficznych oraz walk gladiatorów i zwierząt. Kierując się w stronę dolnego wyjścia przejdziemy Droga Arkadiusza nazywaną też Arkadyjską albo drogą portową, prowadzi od teatru w kierunku portu. Jej nazwa związana jest z imieniem cesarza Arkadiusza, który doprowadził do jej budowy. Jak wynika z inskrypcji odkrytych w teatrze, ulica była oświetlona dwoma rzędami pochodni, była to jedna z trzech oświetlonych ulic w tym czasie wraz z Rzymem i Antiochią. Miała 530 metrów długości i 11 metrów szerokości. Pod kolumnadą, wzdłuż obu stron ulicy znajdowały się sklepy. Pod mozaiką nawierzchni znajdował się system kanalizacyjny.
Czy wiesz że… Efez, który kiedyś był portem morskim, jest teraz oddalony o 9 km od morza?
Droga Arkadyjska Droga Marmurowa Teatr Wielki Teatr i droga arkadyjska
Kolejnym punktem, a zarazem ostatnim jaki miałem okazję zobaczyć jest Kościół Maryi Panny , wybudowany w pobliżu dawnego portu. Był pierwszym z kościołów poświęconych Matce Chrystusa. Jest to również najważniejsza budowla z czasów chrześcijańskich w Efezie. Został wzniesiony w III wieku. Architektonicznie budowlę można opisać jako bazylikę z nawą główną i dwiema nawami bocznymi. Nawy boczne podzielono na krótsze części, które mogły służyć jako sklepy. Dziś najlepiej zachowaną częścią budowli jest cylindryczna, znajdująca się w północnej części atrium, a w jej centralnej części widać chrzcielnicę. Kościół Maryi Panny był miejscem obrad soboru efeskiego.
Czy wiesz że… Pierwszy kościół pod wezwaniem Maryi Panny znajduje się w Efezie?
Na terenie ruin odkryto jeszcze wiele innych obiektów, o których długo by tu można było pisać. Większość z nich jednak jest niedostępna dla zwiedzających. Miejsca wymienione powyżej według Mnie to te najważniejsze. Podobno tylko 20% terenu zostało w pełni sprawdzone, co zajęło archeologom ponad 150 lat. Nadal są prowadzone prace archeologiczne i jest jeszcze wiele do odkrycia. Dla tych, którzy chcą zobaczyć jeszcze więcej, po wizycie na stanowiskach archeologicznych, warto poświęcić trochę czasu i udać się do pobliskiego Muzeum Archeologicznego znajdującego się w miejscowości Selçuk. Zobaczymy tam artefakty znalezione właśnie tu – w Efezie m.in. szereg posągów, kolumn, monet, sarkofagów, narzędzi i innych ciekawych przedmiotów.
Dom Maryi Panny
Poza głównym kompleksem archeologicznym w Efezie dla tych, którzy mają więcej czasu polecam odwiedzić Dom Maryi Panny . Położony jest ok. 7 km powyżej ruin Efezu na wzgórzu Coressus zwanym Wzgórzem Słowików. Zgodnie z miejscową historią matka Chrystusa przybyła do Efezu razem ze św. Janem i spędziła tu ostatnie lata swojego życia. Chociaż nie ma decydujących dowodów historycznych na poparcie tego przekonania. Kontrowersyjna sprawa Domu Maryi Panny wzięła swój początek z wizji mistycznych Katarzyny Emmerich, mniszki z zakonu augustianek, która urodziła się w 1772 roku w Westfalii i nigdy nie wyjeżdżała poza granice Niemiec. Opis podany przez zakonnicę położenia wzgórza, niewielkiego domku, detale związane z jego układem były tak zgodne, że zorganizowano wyprawę aby odnaleźć to miejsce. I tak też się stało 29 czerwca 1891 roku miejsce to zostało odnalezione. Odkrycie zainteresowało arcybiskupa Izmiru, który zlecił naukowcom przeprowadzenie badań w 1892 roku. Badania potwierdziły, że odnaleziona w tym miejscu budowla została zbudowana w VI wieku na starszych murach, datowanych na I wiek i IV wiek. Utwierdziło to księży z Izmiru w przekonaniu, że odnaleziony dom jest kaplicą zbudowaną w miejscu i na fundamentach domu, w którym mieszkała Matka Boża pod koniec swojego życia. Zgodnie z tradycją, po nasileniu się prześladowań chrześcijan w Jerozolimie.
