Ostrów Tumski zwany niekiedy wyspą św. Jana, jak powszechnie wiedzą mieszkańcy Wrocławia i turyści chętnie odwiedzający stolicę Dolnego Śląska, jest najstarszą częścią miasta i zarazem jego architektoniczną perełką. Z tym miejscem związane są początki miasta, pierwszego zamku książąt wrocławskich i katedry ufundowanej w 1000 roku. Wydawałoby się zatem, że historia grodu wzniesionego na wyspie tumskiej nie stanowi żadnej tajemnicy, tym bardziej że badania archeologiczne na tym terenie były i są prowadzone, oczywiście z przerwami, od ponad 70 lat. Niestety tak nie jest, ciągle nie ma pewności, kto i kiedy założył gród na Ostrowie Tumskim, a wieloletnie badania przyniosły więcej pytań niż odpowiedzi. Wiadomym jest natomiast, że na tym obszarze od około połowy X wieku miał być wzniesiony niewielki, owalny gródek. Zapewne dopiero pod koniec X wieku wybudowano wały na krawędzi całej wyspy. Ostrów Tumski był otoczony wodami Odry do roku 1807, kiedy to zburzono obwarowania twierdzy nowożytnej i zasypano dawne koryta rzeczne. Nie ma jednak pewności, jak ten teren wyglądał pierwotnie. Niewykluczone zatem, że wyspa tumska była kiedyś podzielona, a może nawet istniało kilka wysp, które częściowo w sposób naturalny, częściowo w sposób sztuczny, zostały połączone w jedną całość.
Czy wiesz że… W staropolszczyźnie słowo „ostrów” oznaczało „wyspę”, natomiast „tum” pochodzi od niemieckiego słowa „Dom”, które można przetłumaczyć jako „kościół”?
1. Odra między Ostrowem Tumskim a Wyspą Piaskową we Wrocławiu ok. 1760 r. 2. Kolegiata Świętego Krzyża i kościół św. Bartłomieja 1911 r.
Wiadomym jest również, iż w XIII wieku gród na wyspie stał się za ciasny dla rosnącej liczby mieszkańców. Dlatego w pierwszej połowie XIV wieku książę Henryk VI przeniósł się do nowej rezydencji na południowym brzegu Odry (w pobliżu dzisiejszego Uniwersytetu Wrocławskiego), co sprawiło, że wyspa stała się niemal enklawą pod zarządem Kościoła katolickiego. Fizyczna i duchowa niezależność wyspy skończyła się wraz z nadejściem epoki napoleońskiej. Po zajęciu miasta przez oddziały francuskie rozebrano w latach 1806–1808 mury miejskie, w tym te otaczające Ostrów. Tym, co pozostało z fortyfikacji, wypełniono odnogę Odry za katedrą, na zawsze łącząc Ostrów Tumski z otaczającym go miastem. Późniejsze reformy przeprowadzone na mocy ustaw sekularyzacyjnych z 1810 roku doprowadziły do zajęcia kościelnego mienia. Ostrów Tumski przestał być wyspą pod wyłącznym zarządem Kościoła, ale zdołał zachować swój odrębny historyczny charakter. Dopiero po 1989 roku, po upadku komunizmu, Ostrów Tumski odzyskał w pełni swój kościelny charakter związany z Kościołem katolickim. Dziś oprócz funkcji religijnych jest również pełną zabytków częścią Wrocławia chętnie odwiedzaną przez mieszkańców i turystów.
Popularne w tej chwili...
Mapka i Makieta Ostrowa Tumskiego, można je zobaczyć w muzeum Pałacu Królewskiego
Najważniejsze obiekty na Ostrowie Tumskim
Zwiedzanie Ostrowa Tumskiego chyba powinniśmy zacząć od gotyckiego kościółka św. Marcina z II poł. XIII wieku. Pierwotnie pełnił on funkcję kaplicy książęcego zamku piastowskiego. Ostateczny kształt uzyskał w XV wieku. Po II wojnie światowej świątynię odbudowano ze zniszczeń. Kościół św. Marcina odgrywał dużą rolę w życiu polskiej ludności przedwojennego Wrocławia – od 1921 roku do 17 września 1939 roku odprawiano tutaj nabożeństwa w języku polskim.
Nieco dalej idąc w stronę rzeki Odry dojdziemy do Mostu Tumskiego z 1889 roku, zwanym także katedralnym lub zielonym. Most łączy Ostrów Tumski z Wyspą Piasek . Jest jedną z najstarszych zachowanych przepraw w mieście. Kiedyś stanowił granicę kościelną. Był na nim ustawiony słup graniczny, który wskazywał, gdzie obowiązuje prawo miejskie, a gdzie kościelne. Most znany jest również jako most Zakochanych lub most Miłości. Zakochane pary przypinały kiedyś na nim kłódki z imionami. Dziś most został gruntownie wyremontowany i aby go nie obciążać wieszanie kłódek lub innych elementów jest zabronione.
Wśród zabytków sakralnych na uwagę zasługuje również gotycki halowy kościół Najświętszej Maryi Panny na Piasku , wzniesiony w latach 1334-1425 jako kościół klasztorny kanoników regularnych na miejscu romańskiej świątyni z XII wieku. W czasie oblężenia Wrocławia, pod koniec II wojny światowej kościół i klasztor zostały silnie zniszczone. Rozważano pozostawienie go w formie trwałej ruiny. Ostatecznie został jednak odbudowany.
50 metrów przed mostem Tumskim znajduje się plac Kościelny . Pośrodku placu stoi pomnik św. Jana Nepomucena . Wzniesiono go w latach 1730–1732 w celu spopularyzowania kultu świętego-męczennika oraz by podkreślić katolicki charakter wyspy. Za pomnikiem św. Jana Nepomucena znajduje się kościół Świętego Krzyża ufundowany w XIII wieku przez księcia Henryka IV Prawego na pamiątkę zakończenia sporu między nim, a ówczesnym biskupem Tomaszem II. Budowę kościoła rozpoczęto w roku 1288, a ukończono w 1295 roku. Budynek kościoła jest wyjątkowy – są to właściwie dwa kościoły w jednym: dolna część jest poświęcona św. Bartłomiejowi, patronowi dynastii Piastów śląskich, a górna to właściwy kościół Świętego Krzyża. Kościół Świętego Krzyża miał służyć jako miejsce pochówku Piastów śląskich. Na przeciwko kościoła stoi gmach Orphanotropheum . Budynek powstał w latach 1702-1715, dawniej pełnił funkcje sierocińca dla szlacheckiej młodzieży. Obiekt znany jest również jako „Dom Pod Czwórką”. Na frontowej elewacji znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona księdzu prałatowi Aleksandrowi Zienkiewiczowi „Wujkowi”, który był twórcą centralnego Ośrodka Duszpasterstwa Akademickiego „Czwórka”.
Pomnik, Orphanotropheum, Kościół Św. Krzyża Wejście do Kościoła Świętego Krzyża Orphanotropheum
Idąc dalej ulicą Katedralną dojdziemy do rezydencji arcybiskupa metropolity wrocławskiego . Pałac będący niegdyś Prepozytówką (domem prepozytora), czyli przewodniczącego kapituły katedralnej wzniesiono w II połowie XVIII wieku. Pierwotnie był wieżą mieszkalną, przekształconą później w pałac Sufraganów. Po wojnie pałac stał się siedzibą metropolity wrocławskiego i jest nią do dziś. Kilka kroków dalej znajduje się kolejny pałac – dawny pałac arcybiskupi . Najstarsze fragmenty pochodzą z XIII wieku, część zasadnicza z XV i XVI wieku.
Czy wiesz że… Zaraz przed wprowadzeniem stanu wojennego w rezydencji ukryto znane wszystkim 80 mln zł, „ściągnięte z konta Solidarności”. Również tu po wprowadzeniu stanu wojennego ukrywał się Władysław Farsyniuk.
Do najpiękniejszych zabytków Ostrowa Tumskiego z pewnością należy zaliczyć gotycką Archikatedrę św. Jana Chrzciciela . Jest piątą świątynią wzniesioną na tym miejscu. Jeszcze przed założeniem biskupstwa istniał na Ostrowie Tumskim kościółek, który wybudowano w latach 960-980, a podniesiono do rangi katedry w 1000 roku. Budowę gotyckiego kościoła rozpoczęto w XIII wieku po zniszczeniu katedry w czasie najazdów tatarskich. Prace ukończono około 1341 roku, ale wiele romańskich elementów przetrwało i zostało włączonych do gotyckiego gmachu. Od XVI wieku katedrę często nawiedzało pasmo pożarów i katastrof. Najtragiczniejszą było oblężenie Wrocławia w 1945 roku, podczas którego budynek został zniszczony w 70%. Po wojnie katedrę odbudowano. Do dziś odbywają się tu uroczyste pochówki biskupów, które zapoczątkowano w XII wieku. Katedra jest też główną świątynią drugiej co wielkości archidiecezji w Polsce.
W niewielkiej odległości od elewacji wschodniej archikatedry usytuowany jest neogotycki gmach Metropolitalnego Wyższego Seminarium Duchownego . Seminarium zostało założone w 1565 roku. Tuż obok, a konkretnie za katedrą św. Jana Chrzciciela znajduje się Muzeum Archidiecezjalne . Założone zostało w 1898 roku, jest jedną z najstarszych instytucji tego typu w Polsce. Muzeum ma trzy działy: bibliotekę, archiwum i muzeum. Zbiory zawierają bezcenne obiekty sztuki religijnej z okresów romanizmu, gotyku, renesansu i baroku.
Czy wiesz że… Ciekawostką Ostrowa Tumskiego jest w pełni sprawny, posiadający aż 103 latarnie system oświetlenia gazowego? Jest on ręcznie obsługiwany przez pracownika w tradycyjnym stroju z czarnym cylindrem i peleryną.
Seminarium Muzeum Archidiecezjalne
Kolejnym punktem tym razem sąsiadującym od północy z wrocławską archikatedrą są: zabytkowa tzw. Brama Kluskowa oraz Kościół św. Idziego . Brama położona jest na łuku między kościołem św. Idziego i Domem Kapituły. Nazwa ta wiąże się z podaniem o kluskach śląskich, które jednemu z budowniczych Ostrowa Tumskiego gotowała żona, o czym szerzej możemy przeczytać tutaj Ogrodu Botanicznego na Ostrowie Tumskim , niestety ze względu na okres w którym byłem nie było mi dane odwiedzić tego wspaniałego miejsca. Przewodniki podają, że obok krakowskiego Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego jest najstarszym w Polsce, został założony w 1811 roku na miejscu rozebranych fortyfikacji i częściowo zasypanej Odry Tumskiej. Na obszarze 7 ha rośnie ok. 8 tys. roślin.
Brama i kościół Gmach instytutu roślin
