Czchów – czy to Zamek czy Baszta

W Małopolsce, a zwłaszcza w Dolinie Dunajca, nie brakuje pięknych zamków czy też malowniczych ruin, które w minionych wiekach strzegły szlaku handlowego biegnącego na Węgry i stanowiły integralną część systemu obronnego państwa Polskiego. Takim przykładem na pewno jest zamek w Czchowie, lub jak opisują inne źródła – baszta w Czchowie. Na początku trzeba wyjaśnić dlaczego są dwie nazwy – zamek i baszta, otóż odpowiedź jest bardzo prosta. Zamek stoi na szczycie wzgórza właśnie o nazwie Baszta, dlatego jedne źródła podają zamek inne baszta.
Sam Czchów to miasto, które odzyskało prawa miejskie w styczniu 2000 roku po utracie w 1928 roku. Obecnie leży w powiecie brzeskim nad Dunajcem i sztucznym zbiornikiem – jeziorem Czchowskim. Historycznie lokacja Czchowa nastąpiła pomiędzy rokiem 1288 a 1333 w ramach działalności benedyktynów tynieckich i za sprawą przywileju Leszka Czarnego udzielonego im na zakładanie miast i wsi na prawie niemieckim. W tym samym czasie, czyli na przełomie XIII i XIV wieku, formowała się zabudowa zamku usytuowanego na skalistym wzgórzu z naturalnie ukształtowaną fosą. Budowa zamku mogła poprzedzać lokację miasta, ale nie można też wykluczyć, że obiekt powstał równocześnie z nim lub nieco później. Być może został wzniesiony w celu umieszczenia w nim komory celnej wymienionej w źródłach z 1327 roku, które mówią o udzielonym przez Władysława Łokietka zwolnieniu kupców z opłat celnych w Czchowie, ale inne źródła sugerują też, że komora celna funkcjonowała w tym miejscu już wcześniej. Była to wieża strzegąca szlaku handlowego z Węgier. Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że fundatorem miasta i pierwotnej budowli obronnej był Wacław II. Budowę murowanego obiektu, gdzie można już mówić o zamku przypisuje się Władysławowi I Łokietkowi. Wzmianki pisemne o tym miejscu pojawiły się pierwszy raz w 1356 roku. Na zamku w owym czasie mieścił się sąd ziemski a miejsce to było siedzibą starostów czchowskich. Od średniowiecza aż do połowy XVI stulecia miasto i zamek w Czchowie przeżywały okres świetności jako siedziba administracyjna dóbr królewskich.

Widok wieży i miasta lata 1840-50

Akwarela N. Ordy z drugiej połowy XIX w.

W latach 90-tych XIV wieku tutejsze starostwo wraz zamkiem z nadania Króla Władysława Jagiełły były w posiadaniu Spytka I z Melsztyna. W rękach rodu Melsztyńskich dobra czchowskie pozostały aż do początku XVI wieku. W 1527 roku dzierżawcą dóbr królewskich – Czchowa został Seweryn Boner, a w 1563 roku miasto i zamek przeszedł w ręce Anny Sieniawskiej, żony Spytka Jordana z Zakliczyna. Najprawdopodobniej już w XVI wieku warowna budowla przestała pełnić swe funkcje, gdyż nie wymienia jej już lustracja z 1564 roku.
Niewykluczone, że zamek zaczął popadać w ruinę wraz z zaprzestaniem działalności sądu ziemskiego w 1646 roku. W 1765 roku Sejm Czteroletni podjął uchwałę o reaktywowaniu sądu ziemskiego czchowskiego, a król w tym celu polecił odbudować zamek lub wznieść nowy budynek. Ówczesny starosta postawił nową siedzibę sądu przy Rynku (w miejscu obecnego urzędu gminy), co nasuwa wniosek o dużym zniszczeniu zamku i znacznych funduszach potrzebnych do jego odbudowy. Jeszcze w XVIII wieku w wieży mieściło się więzienie, które zlikwidowano po 1772 roku, czyli po pierwszym rozbiorze Polski. Od tego momentu zamek w szybkim tempie popadał w ruinę.

Dziedziniec zamkowy

Widok z wieży

Wzgórze zamkowe w Czchowie przyciągało archeologów, historyków i rysowników już od XIX wieku. Zainteresowanie malowniczą kamienną budowlą odnotowano w „Tygodniku Ilustrowanym”, gdzie już w roku 1865 opublikowano krótką historię miasta i zamku wraz z rysunkiem wzgórza zamkowego. Z pierwszych opisów zamkowego wzgórza z 1863 roku wynika, że zabudowania zamkowe wokół wieży istniały jeszcze w XVIII wieku, zapewne w formie ruiny. Pierwsze ikonografie zamku z początku XIX stulecia przedstawiają wzgórze zamkowe i sylwetę miasta od strony wschodniej, widoczna jest również samotna, zrujnowana w górnych partiach kamienna wieża.
Natomiast pierwsze prace konserwatorskie i zabezpieczające wieżę podjęto dopiero w 1928 roku. Kolejne badania przeprowadzono w latach 1953-55 i 1966-67, jej efektem było odkrycie fragmentów muru obwodowego i budynku mieszkalnego. Najpełniejszych danych dostarczyły badania archeologiczne na wzgórzu, przeprowadzone podczas kilku sezonów badawczych w latach 1993–2001. W tym czasie zbadano i odkryto faktyczny zarys zabudowy wzgórza. Odsłonięto kilka poziomów bruków na dziedzińcu, gotycki portal kamienny stanowiący wejście do piwnic zamkowych, obrys murów obronnych całego założenia oraz mury niezidentyfikowanej wcześniej baszty bramnej. Zebrano również ogromną ilość różnego typu materiału zabytkowego, w tym fragmenty metalowej zbroi. Co ciekawe, w trakcie badań pozyskano kilka monet, takich jak denar koronny Władysława Jagiełły, denar krakowski Jadwigi Andegaweńskiej, szeląg ryski Zygmunta III Wazy, dwa szelągi litewskie i szeląg koronny Jana Kazimierza. Kolejne badania prowadzone w 2018 roku przyniosły następne ciekawe znaleziska. Odkryto fragmenty fundamentów muru obwodowego po stronie wschodniej, a także piec w narożniku północno-zachodniej piwnicy wykonany z cegieł palcówek i kamieni otoczaków oraz kolejny grosz praski Wacława II. Dodatkowo w tym samym okresie dzięki środkom pozyskanym przez Gminę Czchów dokonano rekonstrukcji baszty bramnej, zagospodarowano nawierzchnię dziedzińca zamkowego i częściowo nadbudowano fragmenty murów obronnych oraz taras widokowy nad zrekonstruowanymi piwnicami budynku mieszkalnego i drewniany most nad fosą zamkową.

Most nad fosą zamkową

Widok z baszty

W ramach wspomnianej inwestycji oprócz zagospodarowania terenu Wzgórza Zamkowego, przeprowadzone zostały także prace restauratorskie w pobliżu zamku, co pozwoliło stworzyć na tym terenie militarno-historycznego szlaku edukacyjnego. Wykonano montaż replik kilkunastu maszyn oblężniczych oraz urządzeń bojowych z okresu od XVI do XX wieku. Zostały także wykonane prace przy bunkrach i okopach zlokalizowanych w pobliżu wzgórza.
Dziś śmiało można powiedzieć, że nie ma ruin, których nie można dźwignąć, zrekonstruować i zagospodarować tak, by stały się prawdziwą atrakcją na mapie turystycznej. Władze gminy pomyślały o wszystkim i miejsce to znów wróciło do życia. Jako zabytek zyskało nowe wartości użytkowe oraz stało się miejscem edukacji i wypoczynku turystów i mieszkańców.

Źródło: Wikipedia.pl, Murowane budowle obronne w Polsce X-XVII w. A. Wagner 2019r., „Aktywny Sądeczanin” Przewodnik Turystyczny po regionie 2020r. Zamki w Polsce Przewodnik Turystyczny M. Węgrzyn 2016r.

Informacje praktyczne

Gdzie zaparkować samochód.
– Pierwszy bezpłatny parking znajduje się zaraz zjeżdżając z drogi krajowej E75 (Sądecka) przy cmentarzu Nawiguj Mapy Google Dojście do zamku od parkingu to ok. 250 metrów
– Drugi również darmowy znajduje się przy rynku Nawiguj Mapy Google Dojście do zamku od parkingu to ok. 600 metrów
Zwiedzanie zamku zajmie nie więcej jak godzinę
Wejście na dziedziniec jest bezpłatny i dostępny całą dobę. Jeśli chcemy wejść na basztę to bilet kosztuje 8 zł (2023 r.) i można go kupić na zamku. Na Baszcie dostępny jest także sklepik gdzie można zakupić pamiątki związane z Czchowem i zamkiem.

Tags: Baszta w Czchowie Czchów Zamek w Czchowie

Grzegorz R.

#TuiTamINFO to ktoś, kto ostatnio ma dużo czasu i zwykle udaje Mu się gdzieś "uciec" bliżej lub dalej. Oczywiście stara się mieć ze sobą aparat. Kiedy nie podróżuje to prawdopodobnie delektuje się ciszą domowego spokoju lub odkrywam najgłębsze sekrety najnowszych urządzeń technologicznych.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ Anuluj odpowiedź

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

Ponieważ podróżowanie stało się dla Mnie łatwiejsze, a ostatnio mam trochę więcej czasu, to zwykle udaje mi się gdzieś „uciec” kilka razy w roku, bliżej lub dalej. Oczywiście staram się mieć ze sobą aparat. Fotografia nie jest moim sposobem na życie, to raczej amatorska pasja i według mnie, może być sposobem komunikowania się z innymi. Myślę, że większość amatorów robi to z tych samych powodów, dla radości tworzenia, miłości do podróży i fotografii. Dołożyłem wszelkich starań, aby treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością, wykorzystując do tego celu, przewodniki, informatory, biuletyny, książki historyczne, archiwa, biblioteki internetowe itp. Będę wdzięczny za wskazówki dotyczące błędów i nieaktualnych informacji. Wszelkie uwagi są dla mnie bardzo cenne i mile widziane, dzięki nim będę mógł dokonać jak najszybciej korekt w opisach.