Melsztyn jest małą miejscowością położoną w Małopolsce nad Dunajcem. Administracyjnie należy do gminy Zakliczyn. W średniowieczu należał do szanowanego rodu Melsztyńskich. Melsztyn, obok zamku w Tropsztynie i Czchowie , ochraniał szlak handlowy na Węgry. Był częścią całego obronnego systemu w tej okolicy i ważnym elementem na mapie militarnej Rzeczpospolitej. Dziś miejsce to słynie przede wszystkim z ruin zamku, dodajmy kiedyś największego zamku w dolinie Dunajca i Popradu obecnie w stanie ruiny, który o czym warto wspomnieć powoli podnosi się z kolan dzięki samorządowi gminy Zakliczyn .
Przypomnijmy, do 2022 roku formalnym właścicielem zamku były Lasy Państwowe, jednak w 2008 roku z inicjatywy gminy Zakliczyn zamek został przekazany gminie w użytkowanie, co umożliwiło rozpoczęcie zabezpieczenia ruin przed dalszą dewastacją. Prace przy zabezpieczaniu ruin zamku i jego częściowej odbudowie trwają od 2018 roku. Do 2021 roku wykonano cztery etapy prac budowlano-konserwatorskich. Przeprowadzono również badania archeologiczne oraz opracowano program konserwatorski i dokumentację techniczną niezbędną do odbudowy wieży. Odsłonięto schody oraz tzw. wejście do poziomu zerowego, znajdujące się od bardzo dawna pod warstwą gruzu i ziemi. Wykonany został wykusz przy murze arkadowym. W grudniu 2022 roku zakończył się piąty etap prac związanych z odbudową wieży zamku. Zamkowa wieża została domknięta pod względem konstrukcyjnym. Pozwoliły na to wykonane rok wcześniej prace na dwóch kolejnych kondygnacjach – na poziomie III i IV piętra. Budowla podniesiona została do 18 metrów, a na jej szczycie znajduje się także taras widokowy. Do tej pory na odbudowę wieży w Melsztynie przeznaczono 1,7 mln zł, z czego większość stanowiły rządowe dofinansowania. Jak można przeczytać w lokalnej prasie, na szósty etap, wieńczący całą inwestycję samorząd również chce pozyskać dofinansowanie z resortu kultury. Gmina oczekuje na rozstrzygnięcie programu „Ochrona zabytków” do którego w listopadzie 2022 roku złożyła wniosek o dotacje. Jeśli rozstrzygnięcie będzie korzystne, to w tym roku (2023r.) wykonany zostanie dach na wieży, a pomiędzy nim a szczytem ścian wieży zamku, powstanie przestrzeń widokowa dla odwiedzających to miejsce mieszkańców i turystów. Po częściowej odbudowie zamek ma być atrakcją turystyczną i dopełnieniem tzw. szlaku zamków w dolinie Dunajca. Można zatem stwierdzić, iż obecny stan, który – jeżeli prace zabezpieczające będą szły swoim tokiem należy uznać za zadawalający i oby starczyło włodarzom Gminy Zakliczyn sił, chęci i funduszy na dalsze prace.
Popularne w tej chwili...
Zdjęcia w wieży
Historia Zamku
Budowę zamku w Melsztynie rozpoczął kasztelan krakowski Spycimir herbu Leliwa , znany także jako Spytek I z Melsztyna po 1347 roku. Był on protoplastą sławnego rodu Melsztyńskich i Tarnowskich oraz pierwszym znanym członkiem tej gałęzi Leliwitów. Zamek w owym czasie miał nieregularne założenie obronne dopasowane swoim zarysem do topografii wzniesienia. Zajmował wschodni kraniec wzgórza. Składał się z budynku mieszkalnego z wysuniętą okrągła wieżą, z cysterny oraz zabudowań gospodarczych. W 1362 roku była wzmiankowana na terenie zamku kaplica. Podobno była zlokalizowana w północnej części zamku, być może nad bramą wjazdową. W tym czasie na zamku znajdowała się również siedziba burgrabiego, którym z nadania Spytka I był do pierwszej połowy XV wieku Mikołaj z Borzymowa. W 1350 roku Spycimir wycofał się z życia politycznego z niewyjaśnionych przyczyn zmarł w roku 1352 nie wiadomo gdzie. Po Spytku zamek w Melsztynie przejął najstarszy z jego trzech synów Jan I z Melsztyna a po nim dziedziczyli jego potomkowie, którzy przybrali nazwisko Melsztyńskich. Po śmierci Jana I zamek przejął Spytek II z Melsztyna , który stał się najpotężniejszym z rodu Melsztyńskich. W tym czasie na przełomie XIV i XV wieku powstał w zachodniej części wielki gotycki donżon, z którego zachowały się do dzisiaj dwie ściany oraz mur, który połączył donżon ze „Starym Zamkiem”. U podnóża wieży znajdował się budynek bramny, przez który prowadził wjazd na zamek. Kolejna rozbudowa systemu obronnego nastąpiła około 1461 roku przystosowano wówczas mury do użyci broni palnej, zakładając kamienne strzelnice, a także rozbudowano umocnienia ziemne co spowodowało przesunięcie pierwszej linii obrony na dalszą odległość. Umocniono również bramę główną. Tendencje do zwiększania walorów obronnych przez Melsztyńskich swej rodowej siedziby należy łączyć z ich udziałem w ruchu husyckim i przejściem do opozycji w stosunku do dworu królewskiego.
Rekonstrukcja zamku w XVII w. Zamek w dziejach Polski i Słowacji K. Moskal
W 1511 roku Jan Melsztyński sprzedał zamek wraz z otaczającymi go dobrami kasztelanowi wiślickiemu Mikołajowi Jordanowi z Myślenic . Około 1546 roku Spytek Wawrzyniec Jordan polecił przebudować dawny gotycki zamek w stylu renesansowym. W tym też okresie powstał zachowany do dzisiaj renesansowy mur ze strzelnicami w środkowej części zamku. Wzniesiono także trzykondygnacyjny dom mieszkalny, połączony drewnianymi gankami ze starą wieżą, a także budynki o przeznaczeniu gospodarczym. W skład zabudowań gospodarczych wchodziły między innymi: sklepy, piekarnia, łaźnia, stajnie oraz drewniany dom. Od 1597 roku zamek stał się własnością córek Wawrzyńca Spytka Jordana – Barbary i Magdaleny . Po jego śmierci w wyniku małżeństw córek zamek przeszedł w posiadanie dwóch rodzin – Andrzeja Zborowskiego i Stanisława Sobka z Sulejowa . Córki obu właścicieli wyszły za przedstawicieli rodu Tarłów – w 1601 roku z Zygmuntem Scypionem Tarłą , a w 1639 roku z Janem Aleksandrem Tarłem , w związku z czym zamek posiada jeden ród, ale z dwóch różnych linii. Zamek w niezmienionym stanie dotrwał prawie do końca XVIII wieku, mimo że zmieniali się jego właściciele. Warto dodać, iż w tym czasie był tak dobrze ufortyfikowany, że odparł nawet ataki Szwedów w XVII wieku. W 1744 roku zamek należał już do Lanckorońskich , po tym jak w pojedynku zginął Jan Tarło zamek przeszedł na własność jego siostrzeńców Stanisława i Macieja Lanckorońskich . Tragiczny dla melsztyńskiego zamku okazał się rok 1770 kiedy to najpierw został zajęty przez konfederatów barskich, a następnie zdobyty i spalony przez wojska rosyjskie. Od tego momentu zamek popadał w ruinę. Ostatnią osobą, która próbowała ratować to co pozostało z zamku był Karol Lanckoroński . Wzmocnił mury części nowego zamku cementem i klamrami, ale tym samym pozbawił budowlę pierwotnego wyglądu. W 1885 roku zbudował przy ruinach zamku, schronisko dla turystów, rok później Lanckorońscy przestali być właścicielami zamku melsztyńskiego.
Niewiele wiadomo o właścicielach zamku od roku 1886. W czasie I-wszej wojny światowej schronisko zostało zniszczone, a zamek dalej popadał w ruinę. Po II-giej wojnie światowej pozostawał bez właściciela, aż do momentu przejęcia go przez Nadleśnictwo Brzesko . Pod koniec 2004 roku władze samorządowe gminy Zakliczyn , podjęły decyzję o przejęciu w użytkowanie zabytkowych ruin. Obecnie na zamku trwają prace związane z odbudową wieży oraz prace zabezpieczające i konserwatorskie, o czym w szczegółach możemy przeczytać na początku opisu.
Źródło: Wikipedia.pl, Murowane budowle obronne w Polsce X-XVII w. A. Wagner 2019r., Melsztyn „O zamku i jego panach, o kościele i plebanach” 1888r.
YouTube – Zamek wizualizacja 3D. Zamek widok z Drona
Informacje praktyczne
Zamek jak i cały teren wokół jest otwarty 24 godziny na dobę, wejście bezpłatne.
Gdzie zostawić samochód Z drogi głównej (DK980) można wyjechać do samej góry Nawiguj Mapy Google. Jest tam bezpłatne miejsce parkingowe na kilka samochodów. Do zamku pieszo zostanie nam jakieś 200 metrów lekko pod górkę. Zdjęcie jak dojść od parkingu do zamku