Fort Prusy, Bastion św. Jadwigi i Wieża Ciśnień w Nysie

W skrócie - Spis treści, Informacje Pokaż

Miasto Nysa położenie, krótka historia

Nysa położona jest w południowo-zachodniej części województwa opolskiego nad Jeziorem Nyskim i rzeką Nysą Kłodzką, niedaleko Otmuchowa i Głuchołaz, na Przedgórzu Sudeckim. Historycznie jako osada handlowa, powstała tysiąc lat temu na skrzyżowaniu starych szlaków handlowych. Według Jana Długosza Nysę jako gród miał założyć Bolesław Krzywousty, jednak w owym czasie nie odgrywała większej roli, ponieważ nadgraniczna kasztelania znajdowała się w pobliskim Otmuchowie. Sytuacja zmieniła się, gdy książę Bolesław I Wysoki ofiarował swemu synowi Jarosławowi kasztelanię otmuchowską wraz z przylegającymi do niej dobrami. Jarosław, który w latach 1198–1201 był biskupem wrocławskim, przekazał w testamencie swoim następcom na stolicy biskupiej Nysę. Z czasem na tej bazie utworzono biskupie księstwo nysko-otmuchowskie, które sukcesywnie powiększało się, a Nysa stała się jego stolicą, co poskutkowało tym, iż miasto stało się jednym z największych i najbogatszych miast śląskich. Własnością biskupów wrocławskich było do 1740 roku. W 1741 roku wojska pruskie zdobyły miasto, na przeszło 200 lat przeszła ona we władanie niemieckie. Fryderyk II przekształcił Nysę w nowoczesną silną twierdzę. W 1810 roku rząd pruski przeprowadził sekularyzację dóbr kościelnych, w związku z czym przestała istnieć władza biskupów wrocławskich, a wraz z przejęciem Śląska przez prusaków skończyły się złote czasy Nysy. Przeobrażenie miasta w twierdzę zahamowało rozwój gospodarczy biskupiej metropolii. Dopiero częściowa likwidacja twierdzy w XIX wieku przynosi lekką ulgę, miasto powoli zaczynało się rozwijać, jednak rozwój nie był aż tak duży jak w XVII i XVIII wieku.
Dopiero wiek XX przynosi miastu konkretny rozwój gospodarczy, który ponownie zostaje zatrzymany podczas II wojny światowej. Wojna przynosi zmianę ludności na tym obszarze i powrót miasta w granice Rzeczpospolitej Polskiej. Druga połowa XX wieku to odbudowa miasta ze zniszczeń wojennych, rozwój przemysłu i trudne czasy w Polsce Ludowej, o których można by dużo pisać.
W 1989 roku komuna, wraz ze swoją słabą gospodarką, odeszła do śmietnika historii, ale wraz z tym nieodwracalnie upadły zakłady przemysłowe, w tym znana na cały kraj fabryka samochodów dostawczych oraz potężne zakłady urządzeń przemysłowych i kilka innych. Dzisiaj przed Nysą stoją nowe szanse, miasto kryzys ma już za sobą. Powstają i lokują się tu nowe przedsiębiorstwa. Największy jej atut to bezsprzecznie położenie, jezioro, góry i sporo ciekawych miejsc w bliższej i dalszej okolicy. Widać dokładnie, że miasto stawia na turystykę. Znajdziemy tu oprócz wypoczynku bogate dziedzictwo kulturowe – dużo historii i zabytków, poczujemy dreszczyk emocji w nyskich fortyfikacjach. Jednym słowem miasto zaczyna odzyskiwać dawny blask „Śląskiego Rzymu”, bo tak kiedyś było nazywane.

Panorama miasta przed 1493 rokiem

Pochodzenie nazwy miasta

Trudno jest ustalić pochodzenie nazwy miejscowości. W swej historii występowało pod różnymi nazwami m.in. w 1223r. Nysa, 1367r. Nise, 1435r. Neise, 1566r. Neysse. To tyle co mówią dokumenty. A od czego wzięła swoją nazwę? Jedne źródła podają, że nazwa miasta pochodzi od przepływającej przez miasto rzeki Nysy Kłodzkiej, ponieważ nazwa rzeki istniała jeszcze przed założeniem osady w tym miejscu. Tak przynajmniej pisze m.in. Jan Długosz w kronice z XV wieku. Inne źródła podają, że nazwa pochodzi od tzw. niskiego brzegu, brodu na rzece, czyli odcinka rzeki umożliwiającego przedostanie się na drugą stronę brzegu. Tak więc Starosłowiańskie słowo Nissa, oznaczające bród czy też niski brzeg, jest utożsamiane z dzisiejszą nazwą miasta. To stwierdzenie pochodzi z kroniki czeskiego kronikarza Kosmasa, który około 991 roku odnotował nazwę Niza lub też Niża.

Twierdza Nyska rys historyczny

Pierwsze plany nowożytnych umocnień Nysy wykonane zostały pod koniec XVI wieku na zlecenie ówczesnego biskupa Andreasa von Jerina. Zakładały one budowę systemu bastionów wokół Nowego i Starego Miasta. Dalszą rozbudowę nowożytnych umocnień przerwała śmierć biskupa. Dopiero podczas trwania wojny trzydziestoletniej (1618–1648) powrócono do realizacji rozbudowy systemu obronnego Nysy.
W 1643 roku zaczęto rozbudowywać bastionowy system obwałowań, a prace przy nim trwały do początków XVIII wieku Nowe Miasto zostało otoczone wałem z 10 bastionami oraz fosą wodną. Z tych obiektów do dzisiejszych czasów zachował się jedynie Bastion św. Jadwigi Niestety zupełnie inny los spotkał Stare Miasto i pozostałe przedmieścia Nysy.
W obliczu zbliżającego się ataku wojsk pruskich obrońcy miasta w 1741 roku podjęli decyzję o wyburzeniu zabudowy z przedmieść Nysy, co miało pomóc w obronie oblężonego miasta. Dopiero pod koniec 1741 roku Fryderyk II zdobył miasto, jednak nie w wyniku walk, a rozmów pokojowych. Większość Śląska, a z nim Nysa, przeszła pod panowanie pruskie.
Fryderyk II, doceniając strategiczne położenie miasta oraz istniejące już fortyfikacje, postanowił uczynić z Nysy miasto-twierdzę. Na jego zlecenie przebudowano fortyfikacje otaczające miasto, budując równocześnie nowe na drugim brzegu Nysy Kłodzkiej. Powstała w ten sposób nowa dzielnica miasta Friedrichstadt, będąca rodzajem koszar lub obozu wojskowego.
Na obu brzegach rzeki zostały wzniesione reduty – Kardynalska i Kapucyńska. W tym okresie zbudowano także m.in. Fort Prusy wraz z pasami obwałowań, zwanych Jerozolimskimi. Oprócz wspomnianych już obwałowań od Fortu Prusy biegła sucha fosa, zwana Obwałowaniami Wysokimi. Modernizacja fortyfikacji była prowadzona aż do połowy XIX wieku.
Ostatnie obiekty forteczne wybudowane w nyskiej twierdzy to forty chroniące powstałą w 1848 roku linię kolejową Brzeg–Nysa, czyli dzisiejsze Forty I, II i III oraz umocnienia chroniące stację kolejową w Nysie. Zmieniające się z upływem czasu techniki wojenne oraz zastosowanie w XIX wieku dział z gwintowanymi lufami spowodowały utratę militarnego znaczenia tego typu fortyfikacji. Od 1871 roku zaczęła się ich stopniowa likwidacja, a w 1903 roku Nysa oficjalnie przestała być twierdzą.

Mapka Twierdzy Nysa z zaznaczonymi najważniejszymi fortyfikacjami

Mapę można kopiować rozpowszechniać instalować na innych stronach www

Twierdza Nyska czasy współczesne

Każdy z nas zwiedzając, spotkał na swojej drodze zabytki architektury obronnej, były to najczęściej grody, zamki, pałace, twierdze, forty czy bunkry inaczej nazywane schronami bojowymi. Jak już wyżej wspomniałem Nysa ma aż nadmiar takich miejsc. Część z nich jest ogólnie dostępna, inne można zwiedzać z przewodnikiem i gdybyśmy chcieli je wszystkie zobaczyć, a jesteśmy przyjezdni to na pewno zabrakłoby nam czasu. A dlaczego? Obiekty Twierdzy zajmują łącznie około 80 ha i znajdują się na nieruchomościach o łącznej powierzchni około 230 ha. Dodać należy, że to wszystko obejmuje tylko to, co widzimy nad ziemią. Twierdza to również systemy korytarzy podziemnych, które w znacznej części są zawalone, zasypane oraz zalane.
Mimo tego Twierdza Nyska jest jednym z najlepiej zachowanych na Śląsku systemów fortyfikacji, obok twierdzy w Kłodzku i Srebrnej Góry. Pozostałości umocnień można ocenić na 50–60% stanu istniejącego na początku XX wieku. Większość obiektów powstała w XVIII wieku, a w XIX wieku przeprowadzono proces ich modernizacji. Mimo wieloletnich powojennych zaniedbań i zniszczeń ocalały zespół twierdzy zachował się w dość dobrym stanie. Od kilku lat w Nysie działa oddział Towarzystwa Przyjaciół Fortyfikacji, którego celem jest opieka nad twierdzą. Obiekty forteczne poddaje się rewitalizacji i ochronie. Takim przykładem, a ostatnio pięknie odrestaurowanym i dostępnym do zwiedzania jest m.in. Fort Prusy czy Bastion św. Jadwigi.

Mapa całej Twierdzy Nysa i wszystkich jej fortyfikacji

Fort Prusy

Budowniczowie twierdzy – Prusacy nie mogli przypuszczać, że ich dzieło architektury obronnej – Fort Prusy stanie się po 250 latach obiektem turystycznym. Mimo tego, że natura w znacznym stopniu zdeformowała jego formę historyczną, nadal budzi zainteresowanie wśród turystów, tym bardziej, że w ostatnich latach poczyniono wiele prac aby ten obiekt doprowadzić do możliwości zwiedzania.
Fort Prusy jest największa i najciekawsza część nyskich fortyfikacji. Zbudowany został w latach 1743-1745 na północnym brzegu Nysy Kłodzkiej na tzw. „Winnym wzgórzu” na planie pięcioramiennej gwiazdy i otoczony suchą fosą. Wewnątrz znajdują się dwukondygnacyjne kazamaty, a na dziedzińcu studnia. Jego zadaniem była ochrona miejsc, z których można było dokonywać ostrzału miasta. W latach późniejszych został rozbudowany o system chodników. Od 1859 roku służył jako koszary, później więzienie, a od 1914 jako magazyn sprzętu wojskowego. W czasie I wojny światowej przed bramą wzniesiono monumentalną wieżę wodną, niszcząc przyległe nasypy ziemne.
W obecnych czasach fort został częściowo wyremontowany, usunięto także sporo rosnących w nim drzew. Wykonano też roboty budowlane zabezpieczające fortyfikację. W suchej fosie okalającej fort, zbudowano utwardzoną ścieżkę pieszo–rowerową i jak przekonywał nas przewodnik jeszcze jest dużo do zrobienia, prace będą kontynuowane nadal, do moment aż fort zostanie odremontowany w pełni.
Dziś można śmiało powiedzieć, że udało się wydobyć dawne piękno pruskich umocnień. Oprócz samego dziedzińca fortu jest możliwość przejść trasą suchej fosy, częścią tuneli kontrminerskich, zobaczyć udostępnioną wystawę z ekspozycją militarną, a dodatkowo wejść na szczyt wieży ciśnień, skąd można zrobić ładne zdjęcia całego fortu.

Wieża Ciśnień

Wieża Ciśnień znajduje się obok Fortu Prusy, zbudowano ją w 1907 roku jako wieżę widokową. Została ona nazwana Bismarkturm, na cześć „Żelaznego Kanclerza”. Prawdopodobnie, planowano ja przeznaczyć na Wieżę Ciśnień, wskazywałaby na to bardzo trwała żelbetonowa konstrukcja wieży. Wówczas wewnątrz, na pierwszym wewnętrznym poziomie, utworzono Salę Pamięci Poległych, a sam teren wokół Wieży, służył organizowaniu uroczystości narodowo-patriotycznych. Wieża przetrwała wojnę, niemal nieuszkodzona. Jesienią, 1945 roku uruchomiono w niej Wieżę Ciśnień. W latach 2011-2012 została odnowiona i zagospodarowana na lokalne centrum rekreacji, służy jako dodatkowa atrakcja turystyczna Nysy. W pustym szybie, zamontowano windę, prowadzącą na taras widokowy, z którego można podziwiać panoramę miasta, a w tylnej ścianie wieży, powstała ściana wspinaczkowa.

Wieża

Widok z tarasu

Bastion św. Jadwigi

Bastion Świętej Jadwigi usytuowany jest w północnej części plantów starego miasta. To pozostałości umocnień habsburskich, jeden z dziesięciu istniejących wówczas bastionów. Wybudowany został w 1643 roku, a następnie przebudowany w latach 1742-1758. Do 1758 na dziedzińcu bastionu istniał budynek, prawdopodobnie magazyn sprzętu artyleryjskiego. W latach 1771–1774 przebudowany przez Prusaków, powstały wówczas zachowane do dziś dwukondygnacyjne kazamaty kamienno-ceglane, częściowo przykryte zewnętrznym nasypem otaczającym pięcioboczny dziedziniec. W czasie oblężenia w 1807 roku w Bastionie funkcjonowało laboratorium zajmujące się napełnianiem prochem granatów armatnich i moździerzowych. Podczas wojny Prus z Francją w 1870 roku przebywało tu 500 francuskich jeńców. w latach 1878-1887 w Bastion pełnił rolę koszar, czego pamiątką jest zrekonstruowany napis nad wejściem. Po I wojnie światowej sprzedany w prywatne ręce. Po 1945 roku mieściły się tutaj różne firmy i hurtownie.
W ostatnich latach przeszedł gruntowną renowację, która skończyła się 2008 roku. Obecnie obiekt dostępny jest dla zwiedzających są tutaj restauracje i kawiarnia oraz Punkt Informacji Turystycznej z izbą muzealną o Twierdzy Nysa.

Źródła w/w opisów: Folder Twierdza Nysa Wspólne dziedzictwo pogranicza / Wikipedia.pl / www.zabytek.pl / www.informacja-turystyczna.nysa.pl / 101 Skarbów historii w Polsce 2014r. / www.twierdzanysa.com / www.nysa.eu /

Informacje praktyczne

Oficjalna strona Twierdzy Nysa – www.twierdzanysa.com
Oficjalna strona miasta Nysa – www.nysa.eu
Punk Informacji Turystycznej znajduje się w Bastionie św. Jadwigi ul. Piastowska 19 czynny codziennie od godz. 8:00-16:00 www.informacja-turystyczna.nysa.pl. Tam też można dowiedzieć się wszystkiego co dotyczy pozostałych fortyfikacji Twierdzy Nysa – godziny otwarcia, adresy itp.
Parking – Przy Forcie Prusy i Wieży Ciśnień znajduje się darmowy parking
Facebook – Fort Prusy – zobacz
Wieża Ciśnień – znajduje się przy Forcie Prusy otwarta jest codziennie od 10:00-18:00
Wyczerpujący przewodnik po Nysie 64 strony – zobacz

Grzegorz R.

#TuiTamINFO to ktoś, kto ostatnio ma dużo czasu i zwykle udaje Mu się gdzieś "uciec" bliżej lub dalej. Oczywiście stara się mieć ze sobą aparat. Kiedy nie podróżuje to prawdopodobnie delektuje się ciszą domowego spokoju lub odkrywam najgłębsze sekrety najnowszych urządzeń technologicznych.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ Anuluj odpowiedź

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

Ponieważ podróżowanie stało się dla Mnie łatwiejsze, a ostatnio mam trochę więcej czasu, to zwykle udaje mi się gdzieś „uciec” kilka razy w roku, bliżej lub dalej. Oczywiście staram się mieć ze sobą aparat. Fotografia nie jest moim sposobem na życie, to raczej amatorska pasja i według mnie, może być sposobem komunikowania się z innymi. Myślę, że większość amatorów robi to z tych samych powodów, dla radości tworzenia, miłości do podróży i fotografii. Dołożyłem wszelkich starań, aby treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością, wykorzystując do tego celu, przewodniki, informatory, biuletyny, książki historyczne, archiwa, biblioteki internetowe itp. Będę wdzięczny za wskazówki dotyczące błędów i nieaktualnych informacji. Wszelkie uwagi są dla mnie bardzo cenne i mile widziane, dzięki nim będę mógł dokonać jak najszybciej korekt w opisach.