Muzeum, Zamek Tarnowskich w Tarnobrzegu – Dzikowie

W skrócie - Spis treści, Informacje Pokaż

Tarnobrzeg – Dzików położenie, pochodzenie nazwy

Tarnobrzeg to miasto położone na prawym brzegu Wisły, w południowo-wschodniej części Polski w województwie podkarpackim. Nazwa Tarnobrzega nawiązuje do szlacheckiej rodziny Tarnowskich, która ufundowała miasto w 1593 roku. Taką ciekawostką, którą warto przytoczyć jest fakt, iż w czasach PRL-u w ramach umniejszenia wartości dawnych rodów próbowano zamazać pochodzenie nazwy miasta, dlatego forsowano fałszywą koncepcję, że nazwa Tarnobrzeg związana jest z tarniną, jaka porastała brzeg Wisły. Niestety ta próba przekłamania historii nie powiodła się, prawdziwe pochodzenie nazwy miasta zbyt mocno było zakorzenione w głowach mieszkańców. Zresztą podobne nazwy nosiły inne miasta założone przez tę rodzinę, np.: Tarnogród, Tarnopol, a sam Tarnobrzeg miał zastąpić Tarnowskim utracony wcześniej Tarnów. Koniecznie trzeba dodać, że pierwotnie nazwa „Tarnobrzeg” użyta w akcie lokacyjnym nie przyjęła się wśród mieszkańców, ponieważ miasto było przysiółkiem i leżało w bezpośrednim sąsiedztwie magnackiej siedziby Tarnowskich – Dzikowa. Dawniej Dzików wraz z dworem, kompleksem parkowo-ogrodowym, XIX-wiecznymi budynkami kuchni, stajni, wozowni i ujeżdżalni był osobnym obszarem słynącym z Pałacu Tarnowskich, który stanowił ich siedzibę rodową. Oprócz dzikowskiego zamku miały tu miejsce ważne wydarzenia historyczne, z których najważniejszym była konfederacja dzikowska zawiązana w celu obrony tronu polskiego dla króla Stanisława Leszczyńskiego w 1734 roku. Konfederacja dzikowska przegrała, a król musiał wyemigrować do Francji. Zamek słynie także jako pierwotna siedziba obrazu Matki Bożej, która z racji tej do dziś nazywana jest Dzikowską. Co ważne kult Matki Bożej Dzikowskiej został rozpowszechniony w innych miastach związanych z rodziną Tarnowskich (głównie w Małopolsce).
Obecnie Dzików to dzielnica miasta Tarnobrzeg, którego częściowo do Tarnobrzega włączono w 1934 roku, a całkowicie w 1976 roku. Jego główną atrakcją dalej jest Zamek Dzikowski, w którym mieści się dziś siedziba Muzeum Historyczne m. Tarnobrzega prezentująca m.in. dzieje rodziny Tarnowskich z linii dzikowskiej w latach 1522-1944.

Historia zamku w Dzikowie

Początki zamku Tarnowskich w Dzikowie sięgają XV wieku, kiedy to na wysokiej skarpie wiślanej wzniesiono murowany z cegły dwór wieżowy, otoczony zapewne umocnieniami drewniano-ziemnymi, być może pełnił on rolę strażnicy nad znajdującym się tu brodem rzecznym. Mimo iż Wisła na przestrzeni kilkuset lat przesunęła swoje koryto dalej, ów dwór wieżowy ocalał bez większych zmian, obecnie stanowi skrzydło zachodnie zamku. Kto i dla kogo wzniósł tę budowlę nie wiadomo. Wiadomo jedynie, że w początkach XVI wieku dwór ten należał do Toporczyków z Ossolina – późniejszych Ossolińskich. Jeden z nich, Andrzej, odsprzedał majętność dzikowską podskarbiemu koronnemu Janowi Spytkowi Tarnowskiemu w 1522 roku.

Założenie zamkowe XVIII wiek – rekonstrukcja A. Wójcik. Zdj. muzeum-tarnobrzeg.pl

Tarnowscy, którzy od roku 1343 byli właścicielami dużego klucza okolicznych dóbr zakupili Dzików, który stał się niejako uzupełnieniem owych dóbr. Linia Tarnowskich, która weszła w posiadanie Dzikowa w początkach XVI wieku, stanowiła starszą gałąź rodu. Tymczasem młodsza, władająca Tarnowem zyskała bardzo wysoką pozycję wśród najważniejszych ówczesnych rodów, a ugruntował ją szczególnie jej najwybitniejszy przedstawiciel, hetman Jan Tarnowski. Gdy jednak ten ostatni zmarł, a niedługo po nim jego jedyny syn Jan Krzysztof, drogą koligacji Tarnów przeszedł w ręce Ostrogskich.
Starania starszej linii Tarnowskich, mające na celu odzyskanie rodowego gniazda, dokonywane zarówno na drodze prawnej, jak i bezprawia nie dały oczekiwanych rezultatów. Jedynym efektem tzw. wojny tarnowskiej, jaka miała miejsce w 1570 roku, było postanowienie o budowie Nowego Tarnowa, który ostatecznie przyjął nazwę Tarnobrzeg. Tym sposobem w pierwszej połowie XVII wieku, przy
okazji budowy miasta, rozbudowano też średniowieczny dwór wieżowy w Dzikowie. Wzniesiono wówczas piętrowe skrzydło północne. Rozmiary tegoż budynku i charakter jego wnętrz wskazują, że w zamysłach fundatora Michała Stanisława Tarnowskiego kasztelana wojnickiego, była to jedynie pierwsza część rozbudowywanej rezydencji. Powiększony o skrzydło północne (dzisiejszy korpus główny zamku) dwór dzikowski od zachodu został otoczony murem obronnym, od wschodu i południa zaś suchą fosą i murem kurtynowym, który połączył dwa bastiony usytuowane na narożnikach północno-wschodnim i południowo-wschodnim całego założenia. Przy granicy południowej przerzucono nad fosą drewniany most zwodzony, a za nim, już na terenie zamkowym wzniesiono wieżę przejazdową. Niestety, śmierć Stanisława Tarnowskiego w roku 1654, a kilka miesięcy potem potop szwedzki przerwały i przekreśliły plany powiększenia rezydencji. Mimo tej inwestycji rezydencja nie była przez Tarnowskich na stałe zamieszkana, aż do lat 30-tych XIX wieku.

Fasada zamku po przebudowie F.M. Lanciego stan ok. 1900 r.

Kolejna rozbudowa zamku miała miejsce w latach 70-tych XVIII wieku za czasów Jana Jacka Tarnowskiego. Do korpusu głównego dobudowano wówczas skrzydło wschodnie. Tym samym budynek przybrał kształt podkowy, wszystkie skrzydła ujednolicono stylistycznie. W konsekwencji, dawny obronny zamek zmienił się w barokowy pałac. Przeobrażeniom uległo także otoczenie. Zburzono fortyfikacje i rozplantowano teren, w otoczeniu tak ukształtowanej siedziby urządzono park krajobrazowy.
Po zniszczeniu w 1809 roku przez wojska austriackie zamek został odbudowany dopiero po 1834 roku. W tym okresie barokowy pałac na polecenie Jana Feliksa Tarnowskiego został przebudowany na rezydencję – muzeum w stylu neogotyku angielskiego. Tak przebudowany zamek stał się nie tylko siedzibą rodową rodziny, ale i miejscem przechowywania kolekcji dzieł sztuki, pamiątek narodowych, biblioteki i archiwum. Warto w tym miejscu wymienić choć kilka z nich: rękopis Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Kronika polska Galla Anonima czy białe kruki: komplet wydań Biblii w języku polskim oraz obrazy słynnych malarzy. W czasie II wojny światowej zbiory uległy rozproszeniu. Można je spotkać między innymi w Warszawie, Krakowie, czy Ossolineum we Wrocławiu i Lwowie. Koniecznie trzeba dodać, że obecnie, dzięki współpracy przedstawicieli rodu Tarnowskich oraz Muzeum Historycznego Miasta Tarnobrzega – Zamku Tarnowskich zbiory są stopniowo scalane w siedzibie muzeum.

Mimo wielu późniejszych planów przebudowy, rezydencja dotrwała w prawie niezmienionym kształcie do grudnia 1927, kiedy pożar niemal doszczętnie zniszczył jej wnętrza. Z pożogi ocalało jedynie najstarsze skrzydło zachodnie dzięki temu, że jego wnętrza posiadały ceglane sklepienia. Spośród ludzi ratujących bezcenne zbiory zamkowe ulokowane w Sali Wielkiej, zginęło dziewięć osób. Cztery lata później obiekt odbudowano w nieco zmienionej formie, w stylu baroku epoki Wazów. Zamek dzikowski był stałą rezydencją Tarnowskich do 1944 roku. Po zakończeniu II wojny światowej reforma rolna, zabrała Tarnowskim wszystkie ich dobra w Polsce. Z zamku w Dzikowie wywieziono co cenniejsze wyposażenie i zbiory dzikowskie do innych bibliotek. Niestety, szereg obiektów oraz mebli zostało zniszczonych lub zagubionych podczas likwidacji zamku, zaś cały zespół zamkowy stał się siedzibą szkoły rolniczej. Paradoksalnie objęcie zamku w Dzikowie przez Zespół Szkół Rolniczych pozwoliło utrzymać go w możliwie dobrym stanie. Szkoła istniała do 2007 roku. W latach 2007–2011 przeprowadzono rewaloryzację budowli. Część wnętrz zamkowych przywrócono do stanu historycznego, pozostałe stylizowane są tak, by nawiązywały do charakteru rezydencji Tarnowskich. Od 2011 roku zamek jest siedzibą Muzeum Historycznego Miasta Tarnobrzega.

Źródło: Wiadomości Konserwatorskie 2008r. Początek rewaloryzacji zamku w Dzikowie / Przewodnik – Muzeum historyczne miasta Tarnobrzega A. Wójcik-Łuzycki / www.tarnobrzeg.pl / www.muzeum-tarnobrzeg.pl / „Klub Leliwa” 1996r. Miejskiej Biblioteki Publicznej im. J. Słowackiego / Wiadomości Konserwatorskie nr 19/2006r. / Murowane budowle obronne w Polsce X-XVII w. A. Wagner 2019r.

Zniszczony zamek w wyniku pożaru 1927 rok. Zdj. muzeum-tarnobrzeg.pl

Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega – zwiedzanie

Muzeum powstało w 1991 roku dzięki staraniom Adama Wójcika i Towarzystwa Przyjaciół Tarnobrzega. W latach 1991–2011 główną siedzibą Muzeum był dawny spichlerz dworski. Obecnie główna siedziba znajduje się w zamku. W spichlerzu w 2013 roku urządzono Muzeum Polskiego Przemysłu Siarkowego. W swym zamierzeniu nie tylko przedstawia historię Tarnobrzega, ale posiada także słynne zbiory sztuki i bibliotekę zwane Kolekcją Dzikowską, której znaczną część nabyło w 2021 roku. Stało się tak dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Odkupiona od rodziny Tarnowskich Kolekcja obejmuje obrazy, miniatury, dokumenty, fotografie, meble, srebra, porcelanę i różne pamiątki rodzinne – zarówno te, które dotychczas eksponowano jako depozyt, jak i obiekty, jakie po II wojnie światowej trafiły z Dzikowa do innych muzeów. Tym samym zamek stał się jednym z najciekawszych i najwartościowszych tego rodzaju obiektów w Polsce.

W piwnicach zamkowych z XV i XVII wieku urządzono po remoncie wystawę archeologiczną. Eksponowane są także makiety ilustrujące przemiany architektoniczne zamku na przestrzeni 600 lat oraz zbiory miejscowej „Ceramiki Miechocińskiej” z XVII i XVIII wieku. Na parterze mieści się ekspozycja zrekonstruowanych pokoi, historycznie nawiązujących do czasów przedwojennych zamku. Można zobaczyć m.in. kaplicę, w której bierze swój początek kult cudownego obrazu Matki Boskiej Dzikowskiej. Znajduje się tam również tablica pamiątkowa ufundowana przez Zdzisława Tarnowskiego, która poświęcona jest dziewięciu mieszkańców, którzy zginęli ratując bezcenne zbiory podczas pożaru z 1927 roku. Kolejne ciekawe pomieszczenie to biblioteka i apartamenty hrabiego. Biblioteka jest miejscem bezcennym ze względu na wyposażenie, które zachowało się do naszych czasów. Oryginalne neogotyckie szafy biblioteczne zostały wypełnione książkami z XVIII–XX wieku, pozyskanymi ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie oraz Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.
Inne pomieszczenia to łazienka, garderoba, sypialnia, Sala Wielka, pokój biały, żółty i czerwony. To właśnie w tych wnętrzach mieszczą się obrazy z Kolekcji Dzikowskiej. Do najcenniejszych należą dzieła mistrzów holenderskich. Zobaczyć możne także malarstwo polskie z XIX i XX wieku: Jana Matejki, Juliusza i Wojciecha Kossaków czy Jacka Malczewskiego. Prezentowany jest również zbiór rzadkich rękopisów i starodruków z dawnej Biblioteki Dzikowskiej Jana Feliksa Tarnowskiego, m.in. najstarszy zachowany odpis Kroniki Kadłubka, Statuty Wiślickie Kazimierza Wielkiego, czy rękopis „Zemsty” Fredry.
Na I piętrze zamku mieści się pokój myśliwski oraz salonik poświęcony twórczości tarnobrzeskiego artysty Mariana Ruzamskiego. Najcenniejsze zbiory malarstwa europejskiego mieszczą się w Galerii Obrazów. Można tu podziwiać dzieła braci Carraccich, Francesco Albaniego, Salvatore Rosy, Gregorio Fidanzy, Gasparda Dugheta, Piotra Norblina. Uzupełnieniem tych zbiorów jest unikatowa kolekcja miniatur autorstwa Wincentego Lesseura, Józefa Sonntaga, Bogusława Adamowicza i Walerii ze Stroynowskich Tarnowskiej. Muzeum, oprócz działalności bieżącej organizuje wiele imprez; od lekcji muzealnych począwszy, poprzez wystawy malarskie i tematyczne, na corocznym Sympozjum Malarskim kończąc.

Informacje praktyczne

Oficjalna strona zamku – zobacz
Zwiedzanie – w poniedziałek wstęp wolny pozostałe dni tygodnia
Ceny biletów – zobacz
Parking – zaparkować auto można przejeżdżając bramę zamku zaraz za Kordegardą (wartownią), w której tak na marginesie mieści się Punkt Informacji Nawiguj Mapy Google

Grzegorz R.

#TuiTamINFO to ktoś, kto ostatnio ma dużo czasu i zwykle udaje Mu się gdzieś "uciec" bliżej lub dalej. Oczywiście stara się mieć ze sobą aparat. Kiedy nie podróżuje to prawdopodobnie delektuje się ciszą domowego spokoju lub odkrywam najgłębsze sekrety najnowszych urządzeń technologicznych.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ Anuluj odpowiedź

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

Ponieważ podróżowanie stało się dla Mnie łatwiejsze, a ostatnio mam trochę więcej czasu, to zwykle udaje mi się gdzieś „uciec” kilka razy w roku, bliżej lub dalej. Oczywiście staram się mieć ze sobą aparat. Fotografia nie jest moim sposobem na życie, to raczej amatorska pasja i według mnie, może być sposobem komunikowania się z innymi. Myślę, że większość amatorów robi to z tych samych powodów, dla radości tworzenia, miłości do podróży i fotografii. Dołożyłem wszelkich starań, aby treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością, wykorzystując do tego celu, przewodniki, informatory, biuletyny, książki historyczne, archiwa, biblioteki internetowe itp. Będę wdzięczny za wskazówki dotyczące błędów i nieaktualnych informacji. Wszelkie uwagi są dla mnie bardzo cenne i mile widziane, dzięki nim będę mógł dokonać jak najszybciej korekt w opisach.