Miasto Baranów Sandomierski położenie, pochodzenie nazwy, historia
Baranów Sandomierski to miasto leżące w województwie podkarpackim, w jego północno-wschodniej części, na prawym brzegu Wisły, w odległości 15 km na południe od Tarnobrzega Rzeszowa Baran, Baranów, Baranowice „. Obecna nazwa miasta Baranów Sandomierski została nadana w dwudziestoleciu międzywojennym od leżącego właśnie w pobliżu Sandomierza. A skąd wywodzi się nazwa Baranów? Zapewne od hodowli baranów, jaką od niepamiętnych czasów prowadzili mieszkańcy tej osady, wykorzystując do wypasu łąki nadwiślańskie. Inną źródło nazwy miejscowości podaje lokalna księga parafialna. Podobno jeden z właścicieli zamku, zwany był „Baranem ” – od kożucha baraniego, który nosił na sobie, nazwa miała przejść na zamek i osadę.
Powstanie miasta datuje się na wczesne średniowiecze, kiedy to założono tutaj dwór obronny, który dał podwaliny pod wieś i przyszłe miasteczko. Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z 1135 roku. Prawa miejskie Baranów otrzymał w 1354 roku z rąk króla Kazimierza Wielkiego. Jednak burzliwe i tragiczne dzieje Rzeczypospolitej spowodowały, że akt lokacji Baranowa jako miasteczka bezpowrotnie zaginał. Miasto rozwijało się dzięki handlowi zbożem, a pod koniec XVI wieku rozwinęło się także rzemiosło szczególnie sukiennictwo, kuśnierstwo oraz szewstwo. Niezwykle ważnym wydarzeniem w historii miasta był zakup w 1569 roku dóbr baranowskich przez zamożną rodzinę Leszczyńskich. 10 lat później wzniesiony został wspaniały renesansowy zamek, który mimo zniszczeń i pożarów zachował swój architektoniczny kształt aż do czasów współczesnych. Co warte podkreślenia historia miejscowości od momentu jej powstania, po początki wieku XX nierozerwalnie wiązała się z wielkimi rodami, które władały dobrami baranowskimi, m.in.: Górkowie, Leszczyńscy, Wiśniowieccy, Lubomirscy, Sanguszkowie , Małachowscy czy Potoccy i ostatni właściciele, Krasiccy , a następnie Dolańscy . Niektórzy członkowie wspomnianych rodzin mocno odcisnęli swoje piętno na miejscowości, o czym będzie mowa poniżej.
Popularne w tej chwili...
Dziś Baranów Sandomierski znany jest w Polsce, a pewnie i dalej z racji znajdującego się tutaj zamku, prawdziwej perły późnorenesansowej architektury. To jedna z najpiękniejszych i najcenniejszych rezydencji magnackich, jakie zachowały się do dnia dzisiejszego na ziemiach polskich. Na przestrzeni wieków wpisał się niejednokrotnie w burzliwe dzieje naszej Ojczyzny. Był świadkiem reformacji (XVI–XVII w.), walk ze Szwedami podczas potopu szwedzkiego w 1656 roku czy wydarzeń związanych z Konfederacja Dzikowska w 1734 roku, był dwukrotnie spalony w latach 1849 i 1898, zdewastowany po II wojnie światowej, po czym w wyniku gruntownych prac konserwatorskich przeprowadzonych w latach 1956–1968 przywrócony do stanu świetności. Obecnie pięknie odrestaurowany wraz z parkiem tarasami ogrodowymi i fontannami został wpisany do rejestru zabytków i udostępniony zwiedzającym jako muzeum.
Zamek trochę historii
Podobno już w XII wieku na miejscu, gdzie później wniesiono zamek istniał drewniany dwór obronny. Pierwotny obiekt był rozbudowywany w XIII i XIV wieku, służył jako strażnica broniąca i strzegąca wschodnie rubieże Małopolski przed najazdami tatarskimi. Prawdopodobnie obiekt murowany obronny, wieże mieszkalno-obronną wzniósł w końcu XIV lub w XV wieku ktoś z rodu Baranowskich h. Grzymała (relikty tego niewielkiego obiektu są widoczne pod dziedzińcem obecnego zamku). Baranowscy byli właścicielami miejscowości i zapewne okolicznych wsi przez ponad sto lat. Pod koniec XV stulecia dwór baranowski wraz z innymi wsiami należącymi do dóbr przeszedł w ręce rodu możnowładczego Kurozwęckich herbu Poraj, którego gniazdo rodowe znajdowało się w Kurozwekach k. Staszowa. Po śmierci Stanisława Kurozwęckiego w 1518 roku dobra trafiły w ręce córki Barbary, która w roku 1525 wyszła za maż za Andrzeja Górkę , jednego z najbogatszych magnatów wielkopolskich. W 1569 roku sprzedał on zamek baranowski Leszczyńskim, którzy ponad wiek posiadali go w swoich rękach, najmocniej odciskając na nim swoje piętno. Pierwszym z nich był Rafał Leszczyński . W miejscu dawnej wieży po zachodniej stronie wybudował mieszkalny budynek z dwoma narożnymi wieżami, będący częścią obecnego zamku. Prace zakończono około 1583 roku. Po śmierci Rafała dobra stały się własnością Andrzeja Leszczyńskiego . W 1591 roku przystąpił on do rozbudowy zamku według projektu architekta Santiego Gucciego. Zakończenie prac miało miejsce w 1606 roku. Do zachodniego skrzydła dobudowano cześć północną i wschodnią, a wewnętrzny dziedziniec zamknięto murem z ryzalitem bramnym. W południowym skrzydle zbudowano schody paradne z loggią oraz dwupiętrowe krużganki, które powstały także w części zachodniej i wschodniej. W skrzydle wschodnim zbudowano dwie wieże, takie jak po stronie przeciwnej. Ściany od południa ozdobiono renesansową attyką. Kolejnym właścicielem został Rafał VII Leszczyński i na jego życzenie Giovanni Battista Falconi ozdobił wnętrza efektownymi sztukateriami.
Zamek wg akwareli W. Richera 1817 rok
W 1677 roku Baranów Sandomierski został sprzedany przez Rafała Leszczyńskiego księciu Dymitrowi Jerzemu Wiśniowieckiemu . Nowy właściciel zmarł pięć lat później, a jego żona wyszła po raz drugi za maż za Józefa Karola Lubomirskiego , wnosząc mu w posagu baranowski zamek. Lubomirski przebudował rezydencje około 1695 roku. Prace objęły przede wszystkim najstarsze, zachodnie skrzydło, w którym zmieniono wystrój wnętrz i m.in. założono galerie. Poza modernizacją wnętrz i nowymi dekoracjami nastąpiła również rozbudowa fortyfikacji wokół zamku głównie od strony północnej i zachodniej. Po śmierci Józefa Karola Lubomirskiego spadkobiercą został jedyny syn książę Aleksander Dominik . Zmarł on bezdzietnie w młodym wieku, w 1720 roku. Dziesięć lat wcześniej, w 1710 roku, jego siostra Marianna bez zgody brata wyszła za maż za księcia Pawła Karola Sanguszkę , późniejszego marszałka nadwornego, następnie wielkiego litewskiego, wnosząc dobra baranowskie do małżeństwa. Trwający spór względem dóbr „oderwanych” przez Mariannę w 1711 roku zakończyła ugoda zawarta pomiędzy Sanguszkami a Lubomirskimi. Po jej śmierci w roku 1729 zarządzanie majątkiem spoczywało w rękach męża. Ich jedyny syn książę Janusz Aleksander Sanguszko stał się właścicielem Baranowa.
Zamek wg drzeworytu Swobody „Lwowianin” 1840 rok
W 1753 roku właścicielami Baranowa zostali Małachowscy h. Nałęcz. W latach 90-tych XVIII wieku Baranów kupił hrabia Józef Potocki jako wiano dla swojej córki Marii Anny. Wraz z jej małżeństwem z hrabią Janem Krasickim , w roku 1795 zamek i dobra baranowskie przeszły w ręce rodziny Krasickich. W pierwszej połowie XIX wieku Krasiccy zlikwidowali zamkowe umocnienia zasypując fosy i niwelując wały. Zlikwidowanie fortyfikacji i części zabudowy podzamcza spowodowało poważne zagrożenie rezydencji częstymi wylewami Wisły. Na tym terenie założono park. Powiększono też znacznie bibliotekę zamkową utworzoną jeszcze przez Leszczyńskich. We wrześniu 1849 roku wybuchł w zamku wielki pożar, który zniszczył jego wnętrza. Spaliły się drewniane stropy pierwszego piętra, dachy i całe wyposażenie wnętrz wraz z biblioteką i bogatymi zbiorami dzieł sztuki. Przeprowadzono remont w czasie którego obniżono wysokość większości wnętrz. Niemniej Krasiccy, ze względu na wysokie koszty, nie byli w stanie wyremontować całego zamku.
Zamek wg drzeworytu Swobody „Lwowianin” 1840 rok
W 1867 roku dobra baranowskie kupił Feliks Dolański . Po nim zamek odziedziczył Stanisław Karol Dolański , który przeprowadził remont zamku i jego otoczenia. Ponowny pożar wybuchł w lipcu 1898 roku i zniszczył gontowe pokrycie dachów. Po tym pożarze, w latach 1898-1901 prowadzone były prace remontowo-konserwatorskie. Zrekonstruowano więźbę dachową, zmieniono rozkład komnat, urządzono kaplicę, założono nowe hełmy na narożnych basztach. W drugim etapie prac, odnowiono sale parteru w skrzydle wschodnim i attyki zamkowe. Założono wodociąg i elektryczność. Wyremontowano kaplicę zamkową, której nadano stylistykę krakowskiej secesji. Po śmierci Stanisława Karola dobrami baranowskimi zarządzał Roman Dolański , który mieszkał wraz z żoną w zamku do roku 1940, kiedy to i zamek i majątek został zajęty przez Niemców. Roman Dolański był ostatnim prywatnym właścicielem zamku. Po wojnie zamek przeszedł na własność skarbu państwa w wyniku reformy rolnej z 1945 roku. W 1956 roku zapadła decyzja o odnowieniu zamku po zniszczeniach powojennych związanych z nieprawidłową eksploatacją obiektu. W styczniu 1968 roku zamek przekazano Zakładom Przetwórczym Siarki. Do 1995 roku istniało tu muzeum Zagłębia Siarkowego. Od lipca 1997 roku właścicielem zamku jest Agencja Rozwoju Przemysłu SA w Warszawie. W zamku działa muzeum, centrum konferencyjne, hotel i restauracja.
Źródło: „Polskie Zamki i Pałace” Wydawnictwo SBM 2016r. / „Murowane budowle obronne w Polsce X-XVII w.” A. Wagner 2019r. / „Leksykon Zamków w Polsce” L. Kajzer 2001r. / „Najpiękniejsze Zamki, Pałace, i Dwory w Polsce” M. Gaworski 2021r. / zapytek.pl / „Ziemia baranowska i jej mieszkańcy Zarys dziejów” 2024r. / www.baranow.com.pl /
Zamek 1970 rok
Zwiedzanie zamku
Na samym początku należy zaznaczyć, że zamek ze względu na swój komercyjny charakter często wykorzystywany jest przez obecnego właściciela, do organizowania różnego rodzaju imprez w pomieszczeniach zamkowych. Dlatego wybierając się na zwiedzanie (głównie dotyczy weekendów) najlepiej wcześniej odwiedzić stronę www
Zamek otoczony jest 14-hektarowym parkiem, w którym znajdują się ogrody w stylu angielskim, francuskim oraz włoskim, więc warto wygospodarować sobie extra minimum 30 minut aby go zobaczyć. Wstęp na teren parku jest dodatkowo płatny i oczywiście przy zakupie biletu do zwiedzania zamku należy zakupić bilet do parku. Można to zrobić online lub w kasie biletowej przed wejściem do parku.
Zwiedzanie rozpoczynamy w zamkowym przyziemiu czyli od piwnic , zobaczymy w nich m.in. wystawę fotograficzną, która prezentuje zmiany zamku na przestrzeni lat. W dużej sali zobaczyć można relikty średniowiecznego założenia oraz wydobytą z dna Wisły w okolicach Baranowa dwunastometrową dębową łódź tzw. dłubankę. Historycy twierdzą, że pochodzi z początków średniowiecza i jest najdłuższą odnalezioną tego typu łodzią w Europie. W kolejnym pomieszczeniu zobaczymy wyjątkowe serwisy kawowe, serwisy obiadowe figurki ludzkie i zwierzęce, a wszystko to jest na unikatowej wystawie czasowej porcelany Ćmielów.
Po odwiedzeniu piwnic udajemy się na dziedziniec skąd przejdziemy do secesyjnej kaplicy zamkowej . Kaplica została ufundowana ku czci Bogarodzicy w 1902 roku przez Stanisława Dolańskiego, jednego z ostatnich właścicieli zamku. Jej wnętrze to dzieło trzech artystów ówczesnej epoki Tadeusza Stryjeńskiego, Józefa Mehoffera oraz Jacka Malczewskiego. Niestety przez zawirowania wojenne obrazy Jacka Malczewskiego są obecnie własnością Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie. Do nielicznych przedmiotów, jakie wróciły do kaplicy należy feretron. To postać Madonny z aniołami. Drugim oryginalnym przedmiotem, jaki wrócił do zamkowej kaplicy jest pamiątkowa tablica, w której Stanisław Dolański pisze, że kaplica została ufundowana ku czci Bogurodzicy oraz jeden malutki witraż nad wejście do kaplicy. Dziś kaplica jest pięknie wyremontowana i ma ponownie charakter liturgiczny odbywają się w niej msze oraz uroczystości kościelne.
Pozostałe ekspozycje znajdują się na pierwszej kondygnacji, więc należy się wrócić z powrotem na dziedziniec i przejść po schodach wachlarzowych na piętro. Po drodze warto zwrócić uwagę na wspaniałe sklepienia nad krużgankami , które pokryte są malowidłami przedstawiającymi herby szlacheckie. Zamkowe wnętrza to dzisiaj muzealny zbiór starych mebli i kolekcja malarstwa. Wystawy główne to kilka komnat, chyba najładniejsze to; Pierwsze pomieszczenie, w którym mieści się Galeria Tylmanowska , gdzie prezentowane są obrazy przedstawiające miasta włoskie, drugie to Baszta Falconiego , oraz Sala portretowa z czterema wizerunkami królów Polski. Pozostałe to Sala Bankietowa, Salon Klubowy, Salon Zielony i Salon Muzyczny.
Informacje praktyczne
Oficjalna strona zamku Facebook Ważna informacja. klikając na rezerwację biletów Zwiedzanie odbywa się wyłącznie z przewodnikiem o pełnych godzinach. Czas zwiedzania ok. godziny. Zwiedzamy krużganki, dziedziniec zamkowy, Kaplicę Zamkową, sale historyczne na piętrze, oraz zamkowe przyziemie (piwnice).
Parking przy zamku Nawiguj Mapy Google tutaj
Aktualne ceny biletów – zobacz
Spacer po zamku online – zobacz
