Zamek Królewski w Sandomierzu – Muzeum Zamkowe

W skrócie - Spis treści, Informacje Pokaż

Sandomierz – położenie, pochodzenie nazwy, trochę historii

Sandomierz to miasto leżące w województwie świętokrzyskim, rozdzielone Wisłą na dwie części. Najstarsza, lewobrzeżna położona jest na wysokiej skarpie i prawobrzeżna rozciągającą się w Kotlinie Sandomierskiej. Miasto oddalone jest o blisko 100 km od Kielc i Rzeszowa, 110 km od Lublina, 170 od Krakowa i 220 km od Warszawy. Nie ma pewnej odpowiedzi skąd pochodzi nazwa miasta Sandomierz. Istnieją trzy hipotezy. Pierwsza mówi, że pochodzi od legendarnego wojownika Sudomira, który dał początek osadzie. Druga od rzeki Sanu, która w dawnych wiekach wpadała, czyli domierzała tutaj do Wisły i trzecia od „sudów mira”, czyli sądów pokoju, które były tu sprawowane w dawnych wiekach.
Pierwsza osada o nazwie Sandomierz powstała w X wieku, dogodne położenie sprzyjało szybkiemu rozwojowi miejscowości. Historycznie Sandomierz należał do największych miast w Polsce. Był siedzibą książąt i rezydencją królów. Gall Anonim w swojej kronice zapisał, że już w 1097 roku Sandomierz był główną siedzibą królestwa (obok Krakowa i Wrocławia). Pierwsza lokacja miała miejsce przed 1241 rokiem. Drugiej dokonał książę Leszek Czarny w 1286 roku. W okresie rozbicia dzielnicowego Sandomierz był stolicą Księstwa Sandomierskiego, a za ostatnich Piastów województwa sandomierskiego.
Dynamiczny rozwój został przerwany w okresie najazdów tatarskich w XIII wieku. Dopiero w XIV wieku za panowania Kazimierza Wielkiego miasto ponownie przeżywało rozkwit. W tym okresie powstał zachowany do dzisiaj układ urbanistyczny z prostokątnym rynkiem i ratuszem oraz fortyfikacje miejskie rozbudowane następnie w najpomyślniejszym dla Sandomierza okresie, czyli w wiekach XV i XVI. Okres dobrobytu Sandomierza zakończył się w połowie XVII wieku po potopie szwedzkim. Mimo wysiłków mieszkańców i przychylności władców nie odzyskał już dawnej świetności. Wojny, pożary, zarazy i niekorzystna sytuacja ekonomiczna w kraju w pierwszej połowie XVIII wieku pogłębiły upadek. Po 1795 roku miasto znalazło się w zaborze austriackim. W 1815 roku zajęli go Rosjanie. Taki stan rzeczy trwał do pierwszej wojny światowej. Wreszcie w listopadzie 1918 roku Sandomierz odzyskał niepodległość. Po odzyskaniu niepodległości miasto zaczęło się prężnie rozwijać. Niestety rozwój zniweczyła II wojna światowa. Po jej zakończeniu Sandomierz do 1975 roku znajdował się w województwie kieleckim, a w latach 1975-1998 w województwie tarnobrzeskim. Obecnie Sandomierz jest miastem powiatowym w województwie świętokrzyskim, gdzie ważną dziedziną lokalnej gospodarki jest turystyka. Sprzyjają temu setki zabytków, w tym sporo naprawdę wysokiej rangi oraz wiele lokalnych atrakcji, festyny, festiwale muzyczne i inne wydarzenia kulturalne.

Sandomierz na rycinie G. Brauna z 1617 roku // 1. Kościół św. Pawła 2. Kościół św. Jakuba 3. Kościół św. Józefa 4. Brama Opatowska 5. Ratusz 6. Zamek 7. Katedra 8.Góry Pieprzowe

Zamek w Sandomierzu – historia

Zamek sandomierski dziś nie jest najznaczniejszym zabytkiem miasta, lecz jego punktem, w którym skupiało się najwięcej wydarzeń historycznych nie tylko samego Sandomierza ale i tysiącletniej historii państwa polskiego.
Przyjmuję się że, już w X wieku na Wzgórzu Zamkowym istniał gród z drewnianym zamkiem. Drewniany zamek miał charakter siedziby warownej, otoczony był wałem ziemno-drewnianym i dobudowanym później podwalem, do tego oblanym był wodami Wisły, które zapewniało skuteczną obronę przed nieprzyjacielem. W 1138 roku na mocy testamentu Bolesława Krzywoustego Sandomierz został stolicą księstwa dzielnicowego, a zamek awansował na stałą rezydencję książąt dzielnicowych władających ziemią sandomierską. Mieszkali w nim m. in. Henryk Sandomierski, Kazimierz Sprawiedliwy, Leszek Biały, Bolesław Wstydliwy i Leszek Czarny. Gród sandomierski został zdobyty przez Mongołów w 1241 roku oraz powtórnie, z doszczętnym zniszczeniem na przełomie 1259 i 1260 roku. Po odbudowie i umocnieniu oparł się najazdowi rusko-litewskiemu w 1280 roku oraz kolejnemu mongolskiemu w kilka lat później.

Rekonstrukcja grodu wg J. Gawłowskiego (miejsca gdzie teraz stoi zamek) i podgrodzia na Wzgórzu Katedralnym z XII w. i poł. XIII w.

W XIV wieku z fundacji króla Kazimierza Wielkiego na miejscu drewnianego grodu wzniesiono murowaną gotycką budowlę z wieżą obronną, zbudowaną na planie ośmiobocznym, i murem zamkowym. Kronikarz Janko z Czarnkowa wymienił sandomierski zamek wśród 32 innych warowni wystawionych z polecenia króla w ramach akcji wzmocnienia obronności kraju i poszczególnych miast. Sandomierz w tym czasie był jednym z ważniejszych ośrodków państwowych Małopolski. Warto w tym miejscu dodać że, Sandomierz w owym czasie był miejscem szczególnym dla Kazimierza Wielkiego, jak obliczyli historycy, w mieście tym przebywał 18 razy (inne źródła podają nawet 70), jakby to połączyć wyszłoby ponad 2 lata swego panowania. Z zamku kazimierzowskiego do czasów obecnych pozostało niewiele, nie ma też zbyt wielu opisów z okresu średniowiecza, które związane są z funkcjonowaniem gmachu za rządów pierwszych starostów.

Zamek na rysunku sprzed 1881r. oryg. w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie

W drugiej połowie XV wieku nastąpiła przebudowa południowego skrzydła zamkowego, kolejna przebudowa z około 1480 roku była inicjatywą starosty Rafała z Jarosławia. Zamek zmienił zasadniczo swoje oblicze za czasów króla Zygmunta I Starego, który w 1513 roku polecił zburzyć ośmioboczną wieżę Kazimierza Wielkiego (obecnie widoczne jest jej przyziemie) celem przygotowania placu budowy. Tak zapoczątkowano około 1520 roku budowę skrzydeł wschodniego i zachodniego. Dopiero w kolejnym etapie prac, prowadzonych w latach 1564-1565 przez Zygmunta II Augusta zarysował się czworoboczny układ przestrzenny XVI-wiecznego zamku. Wkrótce, bo w 1586 roku król Stefan Batory podjął decyzję o ukończeniu prac budowlanych, głównie przy skrzydle zachodnim. Kolejne prace podjęto w 2. ćwierci XVII wieku, a skoncentrowały się one w południowo-zachodniej części założenia, zapewne z inicjatywy starosty sandomierskiego Stanisława Lubomirskiego.
Za panowania króla Jana Kazimierza w 1656 roku, w czasie „potopu” zamek został wysadzony w powietrze przez wycofujące się wojska szwedzkie. Zniszczeniu uległy skrzydła wschodnie i południowe. Z potopu szwedzkiego ocalało jedynie zachodnie skrzydło. Na polecenie króla Jana III Sobieskiego zostało ono przebudowane w wolno stojący budynek typu pałacowego, który w zasadniczym zrębie przetrwał do dnia dzisiejszego. W zamku ponownie ulokowano mieszkania starościńskie, sale sądowe, kancelarię, archiwum i skarbiec.

Widok zamku wg drzeworytu z lat 70-tych XIX wieku w „Monografii miasta Sandomierz” ks. M. Bulińskiego, Warszawa 1879r.

W 1768 roku podczas konfederacji barskiej zamek został uszkodzony przez stacjonujące na nim wojska rosyjskie. Po III rozbiorze Polski władze austriackie przeznaczyły budynek zamkowy na więzienie i siedzibę sądu kryminalnego. W 1844 roku przebudowano pozostałości królewskiego zamku nadając mu surową klasycystyczną formę architektoniczną. W końcu XIX stulecia półokrągły dziedziniec więzienny obudowano nowym skrzydłem tzw. „rogalem”, a w mur północny wstawiono budynek dla administracji więziennej. Tak ukształtowany zespół zamkowy, czy raczej więzienny przetrwał bez większych zmian obie wojny światowe. Dopiero na wiosnę 1959 roku gmachy więzienne przekazane zostały władzom terenowym. Od połowy lat 8O-tych XX stulecia, po wyburzeniu budynków więziennych, niezbędnych pracach remontowo-konserwatorskich i adaptacyjnych zamek przekazany został Muzeum Okręgowemu w Sandomierzu na cele ekspozycyjne. W zamkowych komnatach i piwnicach urządzono ekspozycję archeologiczną, etnograficzną, rzemiosła artystycznego i malarstwa.

Źródło: „Sandomierz” Informator Turystyczny / „Sandomierz i okolice” Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Świętokrzyskiego / „Przewodnik po zabytkach sztuki” nr 6. 2000r. / „Zamki i ich Tajemnice” T. Jurasz 1972r. / „Murowane budowle obronne w Polsce X-XVII w”. A. Wagner 2019r. / „Najpiękniejsze zamki, pałace, i dwory w Polsce” M. Gawroński /

Zamek jako Muzeum Zamkowe

Muzeum Zamkowe w Sandomierzu, a do 2021 roku Muzeum Okręgowe powstało w 1986 roku. Jest placówką państwową, zarządzaną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i województwo świętokrzyskie. Muzeum ma pięć działów, gdzie gromadzone są głównie zbiory związane z ziemią sandomierską m.in. archeologiczny, etnograficzny, historyczny, literatury oraz sztuki, ponadto dysponuje biblioteką i pracownią konserwacji zabytków. Na wystawy stałe składają się m.in.: Ziemia Sandomierska w pradziejach i wczesnym średniowieczu, Krzemień pasiasty w biżuterii i małych formach złotniczych, dzieje zamku sandomierskiego, Dawna kuchnia królewska czy zbiory artystyczne, malarstwo, rysunek i grafika. Ta wystawa liczy około 8000 prac głównie polskich artystów z XVIII, XIX i XX wieku. Oczywiście nie wszystko jest prezentowane, tylko jej najcenniejsze dzieła (głównie malarstwa). Kolejna prezentacja to wystawa „Korona sandomierska” w przestrzeni baszty gotyckiej. Zobaczymy kopię średniowiecznej korony odnalezionej w 1910 roku w ogrodzie przy dawnym klasztorze Benedyktynek w Sandomierzu. Oryginał znajduje się w zbiorach Muzeum Katedralne im. Jana Pawła II na Wawelu.

Informacje praktyczne

Oficjalna strona zamku – zobacz
Facebook
Godziny otwarcia – zobacz
Wstęp bezpłatny na wystawy stałe dla turystów indywidualnych: Wtorek (styczeń – czerwiec, wrzesień – grudzień) Poniedziałek (lipiec – sierpień)
Ceny biletów w pozostałe dni – zobacz Można również zakupić bilety online
Parking. Jeśli chcemy zwiedzać oprócz zamku miasto to najlepiej znaleźć coś na starym mieście np. parking, Wąwóz św. Jacka Odrowąża 1 Rynek oddalony jest o ok. 400 metrów zamek 600 metrów. Parking przy zamku jest drogi (400 metrów od zamku) MOR-Sandomierz / PARKING Można również zaparkować nieco dalej 800 metrów od zamku zobacz

Grzegorz R.

#TuiTamINFO to ktoś, kto ostatnio ma dużo czasu i zwykle udaje Mu się gdzieś "uciec" bliżej lub dalej. Oczywiście stara się mieć ze sobą aparat. Kiedy nie podróżuje to prawdopodobnie delektuje się ciszą domowego spokoju lub odkrywam najgłębsze sekrety najnowszych urządzeń technologicznych.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ Anuluj odpowiedź

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

Ponieważ podróżowanie stało się dla Mnie łatwiejsze, a ostatnio mam trochę więcej czasu, to zwykle udaje mi się gdzieś „uciec” kilka razy w roku, bliżej lub dalej. Oczywiście staram się mieć ze sobą aparat. Fotografia nie jest moim sposobem na życie, to raczej amatorska pasja i według mnie, może być sposobem komunikowania się z innymi. Myślę, że większość amatorów robi to z tych samych powodów, dla radości tworzenia, miłości do podróży i fotografii. Dołożyłem wszelkich starań, aby treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością, wykorzystując do tego celu, przewodniki, informatory, biuletyny, książki historyczne, archiwa, biblioteki internetowe itp. Będę wdzięczny za wskazówki dotyczące błędów i nieaktualnych informacji. Wszelkie uwagi są dla mnie bardzo cenne i mile widziane, dzięki nim będę mógł dokonać jak najszybciej korekt w opisach.