Lanckorona to niewielka, malownicza podkrakowska miejscowość niegdyś miasto (prawa miejskie od 1366 r.), obecnie wieś. Należąca do powiatu wadowickiego i województwa małopolskiego, graniczy z gminami: Kalwaria Zebrzydowska, Skawina, Budzów, Sułkowice i Stryszów. Od Krakowa dzieli Lanckoronę odległość 38 km, a od Wadowic 20 km.
Losy miasteczka przez długie wieki splatały się z losami zamku. Warownię zbudowano za czasów króla Kazimierza Wielkiego, przed 1359 rokiem na miejscu dawnego drewnianego gródka strażniczego z XIII wieku. Warto zaznaczyć, że nieprzypadkowo właśnie w tym miejscu, ponieważ od strony zachodniej przebiegała granica państwa, której bezwarunkowo należało strzec. Za nią leżał Śląsk wielokrotnie realizujący, pomimo swego piastowskiego rodowodu, politykę sprzeczną z polską racją stanu.
Herb gminy Lanckorona do 2018 r.
Ruiny zamku położone są na szczycie Lanckorońskiej Góry (552 m n.p.m.), ok. 600 m na północny-zachód od rynku w Lanckoronie, prowadzi do niego niebieski szlak. Gotycki zamek zbudowany był z kamienia. Wzniesiony na regularnym, symetrycznym planie, co wyróżniało go wśród wielu warowni górskich. Od południa miał dwie narożne, wysokie, czworoboczne baszty połączone murem kurtynowym do których przylegały od północy 3 skrzydła mieszkalne i gospodarcze otaczające dziedziniec wewnętrzny. W obrębie murów prowadziła brama usytuowana od wschodu, do której dostęp wiódł po drewnianym moście nad suchą fosą, wspartym na wysokich filarach. Założenie zamkowe otoczone było podwójnym, drewnianym parkanem wypełnionym wewnątrz ziemią. W XVIII wieku, po przebudowach, w narożach zamku znajdowały się bastiony armatnie. W 1770 roku konfederaci barscy dokonali napraw i wzmocnienia zamku; przy pomocy inżynierów francuskich zbudowano wówczas zewnętrzne fortyfikacje ziemne, w tym fort o narysie kleszczowym. Taki opis podają źródła historyczne, do dziś niestety niewiele się tutaj zachowało. W wyniku prac konserwatorskich wyznaczono obrys dziedzińca zamkowego, można oglądać resztki dwóch czworobocznych baszt południowych połączone murem, fragmenty bramy wjazdowej, fragmenty murów części mieszkalnej oraz pozostałości umocnień konfederackich i fosę.
Popularne w tej chwili... Historycznie od 1410 roku zamek był w rękach „panów z Brzezia” zwanych później Lanckorońskimi, w kolejnych dziesięcioleciach kilkakrotnie zmieniał właścicieli. W 1579 roku, za panowania Stefana Batorego, znalazł się na krótko w posiadaniu Kaspra Biekiesza, pretendenta do tronu w Siedmiogrodzie i dowódcy wojsk węgierskich w służbie Rzeczypospolitej, po czym w latach 80-tych XVI wieku przeszedł w ręce Mikołaja Zebrzydowskiego, późniejszego marszałka wielkiego koronnego i wojewody krakowskiego. W 1655 roku na 8 miesięcy zamek zajęli Szwedzi. Po odejściu okupantów warownia znajdowała się dalej w rękach Zebrzydowskich, aż do XVIII wieku, gdy starostwo lanckorońskie przeszło na Czartoryskich, a następnie Wielopolskich. Ostatnim starostą lanckorońskim przed zajęciem zamku przez wojska austriackie był hrabia Józef Wielopolski.
Najbardziej znana karta w dziejach zamku w Lanckoronie, o czym koniecznie trzeba napisać, przypada na okres konfederacji barskiej. Przypomnijmy, ten zbrojny związek części szlachty polskiej, utworzony był w Barze na Podolu w 1768 roku w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko najazdowi Imperium Rosyjskiego, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim i właśnie w Lanckoronie stał się jednym najważniejszych punktów wypadowych w Małopolsce. To tu w 1769 roku rozegrała się zwycięska potyczka z wojskami rosyjskimi, gdzie przywódca konfederatów był Kazimierz Pułaski. 20 lutego 1771 roku doszło do nieudanej próby zdobycia zamku przez wojska rosyjskie pod wodzą Aleksandra Suworowa, który poniósł ciężkie straty i musiał się wycofać (starcie zwane obroną Lanckorony). Jednak 3 miesiące później 21 maja 1771 roku pod murami zamku rozegrała się kolejna bitwa pod Lanckoroną, która tym razem zakończona się porażką konfederatów, jednak zamek nie został zdobyty przez wojska rosyjskie.
Po konfederacji, a konkretnie od I rozbioru Polski w 1772 roku zamek zajęli Austriacy, początkowo był wykorzystywany jako koszary dla wojska austriackiego i więzienie dla zbiegłych poborowych uchylających się przed przymusową służbą w wojsku. Jednak już w połowie XIX wieku, po opuszczeniu go przez wojsko austriackie, budowla szybko znalazła się w ruinie, głównie wskutek dzikiej rozbiórki. W latach 60-tych XX wieku było to już usypisko ziemi i gruzu, porośnięte dziką zielenią. Od 1963 do 1975 roku z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Lanckorony i pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie, przy pozostałościach zamku prowadzono prace badawcze i konserwatorskie. W trakcie prac odkryto znaczne fragmenty murów, odnaleziono również wiele elementów kamieniarki. Odsłonięto i odczytano założenie, które potwierdziło hipotetycznie rekonstruowany wygląd budowli znany z XVII i XVIII-wiecznych rycin.
Źródło: Narodowy Instytut Dziedzictwa, Wikipedia, Przewodnik „Lanckorona Miasteczko na wzgórzu„
