Tyniec – położenie, historia
Tyniec to dawna podkrakowska wieś, która w 1973 roku została włączona do Krakowa. Leży na prawym brzegu Wisły, w odległości około 15 km od centrum grodu Kraka. Znana jest głównie dzięki położonemu na wapiennym wzniesieniu klasztorowi benedyktynów, który tak na marginesie bardziej przypomina średniowieczną warownię niż świątynię i nie ma w tym nic dziwnego, ponieważ w swych początkach pełniło również funkcje obronne. Opactwo w Tyńcu jest najstarszym istniejącym w Polsce klasztorem benedyktyńskim i niemal od początków państwowości polskiej zajmował czołowe miejsce w historii Polski. Samo położenie, niedaleko Krakowa i Wawelu z jednej strony, a z drugiej nieopodal granicy państwa, nadawała budowli znaczenie, które można określić jako strategiczne.
Trochę historii
Herb tynieckich benedyktynów nad drzwiami świątyni, odnoszący się w swej symbolice do patronów opactwa. Więcej o herbie zobacz.
Do dziś trwają spory co do fundatora opactwa, wg jednych historyków był to Bolesław Śmiały, wg innych Kazimierz Odnowiciel. Obecnie w większości opisów przyjmuje się za Janem Długoszem, że klasztor ufundował Kazimierz Odnowiciel w 1044 roku. Warto w tym miejscu przytoczyć również teorię zwolenników Bolesława Śmiałego, gdzie dokumenty potwierdzają udział króla w znacznych darowiznach na rzecz klasztoru. Istnieje również hipoteza, że sprowadzone z Węgier szczątki władcy, benedyktyni pogrzebali w obrębie pierwotnej bazyliki romańskiej w Tyńcu na znak swojej wdzięczności (choć niektóre źródła podają, że jego miejsce pochówku jest nieznane). Wiadomo również, że do zakończenia procesu fundacji, tj. do momentu konsekracji kościoła klasztornego przez papieskiego legata ok. 1124 roku, mnichów hojnie wsparli także; Judyta Maria – żona Władysława Hermana i Bolesław Krzywousty. Bez względu na fundatora warto wiedzieć, że Tyniec zawsze cieszył się wielką przychylnością książąt krakowskich, a później polskich królów.
Na pewno przełomowym i niezaprzeczalnym faktem historycznym dla dziejów miejscowości, było powstanie pierwszego kamiennego kościoła i założenia klasztorne w drugiej połowie XI wieku. Pierwsza znana wzmianka źródłowa o Tyńcu pochodzi z dokumentu legata papieskiego Idziego z Tuskulum, datowanego na lata 1123 – 1125. Najprawdopodobniej istniała już też w tym czasie parafia pod wezwaniem Św. Andrzeja w Tyńcu. Budynek romańskiej świątyni został wybudowany zapewne w XII wieku, choć jest wzmiankowany w źródłach po raz pierwszy w 1229 roku. Wiek XIII to przeświadczenie o strategicznym i obronnym znaczeniu klasztoru, wtedy to opactwo zostało otoczone kamiennym murem. Taki system obrony okazał się jednak niewystarczający, bo już w 1259 roku podczas najazdu tatarskiego klasztor został zniszczony, a w 1306 roku został spalony przez wojska sprzyjające biskupowi Muskacie, w konflikcie z Władysławem Łokietkiem, którego popierali mnisi.
W następnych wiekach klasztor sukcesywnie był odbudowywany i rozbudowywany. Na początku XIV wieku we wschodnim skrzydle klasztornym powstał krzyżowo sklepiony kapitularz, a w XV wieku
umieszczono ogród wewnątrz murów klasztornych (tzw. wirydarz) otoczony krużgankami oraz zbudowano nowy gotycki kościół, jego konsekracja miała miejsce w 1463 roku. Wiele wskazuje na to, że w XV i XVI wieku klasztor był potęgą gospodarczą, benedyktyni zaliczali się do najbogatszych konwentów w Polsce. Jak napisał Jan Długosz, posiadali dobra składające się „ze stu wsi i pięciu miasteczek. W pierwszej połowie XVII wieku kościół uzyskał formę barokową, powstał wówczas nowy korpus, a do fasady dostawiono brakującą wieżę, wzniesiono także budynek biblioteki. Z tego okresu pochodzi również studnia z drewnianym zadaszeniem na dziedzińcu.
Okres spokojnego rozwoju zakończył się w początkach drugiej połowy XVII wieku, gdy państwo polskie toczyło na kilku frontach zmagania wojenne. W latach 1655 – 1657 Tyniec był kilkakrotnie zajmowany i plądrowany przez oddziały szwedzkie, często także dochodziło ze strony najeźdźców do profanowania katolickich świętości. W sierpniu 1656 roku Szwedzi rozbili polskie oddziały, podczas walk opactwo i wieś uległy ponownemu rabunkowi. Dopełnieniem zniszczeń „potopu szwedzkiego” było wkroczenie po ustąpieniu Szwedów w 1657 roku oddziałów siedmiogrodzkich księcia Jerzego Rakoczego, które dokonały grabieży oraz częściowo spaliły wieś oraz zabudowania klasztorne.
Ostatnim etapem większych prac w Tyńcu były przekształcenia z pierwszej połowy XVIII wieku, które dokonano w duchu późnego baroku. Rozbudowano wówczas i udekorowano bibliotekę i wprowadzono nowy wystrój wnętrza kościoła m.in: zainstalowano ołtarze z czarnego marmuru. Jednak i wiek XVIII nie był spokojny dla Tyńca. W ponad sto lat po potopie szwedzkim doszło na jego terenie do jeszcze bardziej dramatycznych wydarzeń, które były związane z walkami konfederatów barskich z wojskami rosyjskimi. Ogrom zniszczeń po tym patriotycznym zrywie był wielki. Dzięki zabiegom opata Janowskiego, klasztor wraz z wsią oraz kościołem Św. Andrzeja, zostały w znacznym stopniu odbudowane. W 1772 roku na mocy traktatów rozbiorowych, Tyniec znalazł się w granicach Cesarstwa Austriackiego. W 1816 roku władze austriackie skasowały opactwo, budowla zaczęła popadać w ruinę. Ostateczny cios zadał mu pożar, który wybuchł od uderzenia pioruna w 1831 roku i po którym odnowiono tylko kościół. Pod koniec XIX wieku pojawiały się inicjatywy wskrzeszenia klasztoru, jednak dopiero w lipcu 1939 roku benedyktyni powrócili do Tyńca, z opactwa przy kościele św. Andrzeja w Brugii. Ich przybycie było dość pechowe, mnisi zastali w Tyńcu ruinę, a wybuch II wojny światowej uniemożliwił podjęcie realnych działań. Dopiero w 1947 roku przystąpiono do odbudowy klasztoru. W latach 1947-1952 odbudowano część południowo-wschodnią. Badania i prace konserwatorskie prowadzone przez wybitnych specjalistów trwały kilka kolejnych dziesięcioleci. Odbudowano i zrekonstruowano skrzydła północno-wschodnie, następnie w latach 80-tych XX wieku skrzydło środkowe i zachodnie. Ostatnim etapem była zakończona w 2008 roku odbudowa południowego skrzydła, gdzie mieściła się dawna biblioteka.
Obecnie pięknie odnowione opactwo prezentuje różne style architektoniczne. Dominuje zabudowa gotycka, ale można dostrzec elementy pamiętające jego początki. Zobaczymy romańską ścianę z ciosów kamiennych, portal datowany na II połowę XI wieku, a także odkryte fundamenty pierwszego kościoła i budynków klasztornych. Oczywiście jest tego dużo więcej, ale nie wszystko dostępne jest do zwiedzania.
Popularne w tej chwili... Źródło: www.zabytek.pl, Wikipedia, 70-lecie odnowy Tyńca , www.malapolska.pl/skarby-malopolski
Jan Długosz o Tyńcu
Przekaz kronikarza Jana Długosza, piszący o ówczesnym wyglądzie klasztoru. Który był w Tyńcu wraz z królewskimi synami Władysława Jagiellończyka: Władysławem, Kazimierzem, Janem Olbrachtem i Aleksandrem jesienią 1467 i w pierwszych miesiącach 1468 roku. Schronili się tam podczas szalejącej wówczas w Krakowie zarazy.
„Klasztor tyniecki położony na skalistym i stromym wzgórzu, które obmywa przepływająca obok rzeka Wisła, ma murowany kościół klasztorny oraz murowane cele i zabudowania. Samo zaś wzgórze znakomicie zabezpieczone murami, wieżami i innymi obwarowaniami jest strzeżone ustawicznie i w nocy, i w dzień. Piękny to klejnot ojczyzny, miejsce starożytne i silna twierdza przeciw zasadzkom wrogów, która także w dawnych czasach z powodu wyniosłości zawsze była miejscem obronnym (…) Jest tam również znaczny sad mający wiele bardzo płodnych drzew. Są również u stóp góry dwa ogrody, w których sieje się i sadzi kapustę i wiele innych potrzebnych do kuchni warzyw. A trzeci ogród, zasadzony wiśniami, ma wiele uli”.
Czy wiesz że… Opactwo w Tyńcu jest najstarszym istniejącym w Polsce klasztorem benedyktyńskim? To właśnie tutaj, podczas wykopalisk archeologicznych w grobie jednego z opatów znaleziono XI-wieczny złoty kielich z pateną z wyrzeźbionym krzyżem. Dziś przechowywany jest w Skarbcu Koronnym na Wawelu. Na świecie zachowały się tylko dwa takie kielichy, a jeden z nich znaleziono właśnie w Tyńcu.
