Ruiny zamku biskupów krakowskich w Sławkowie

W skrócie - Spis treści, Informacje Pokaż

Sławków jest jednym z niewielu miast w Polsce, które może pochwalić się ponad siedemsetletnią historią otrzymania praw miejskich. Leży w województwie śląskim, w powiecie będzińskim, na zachodnim krańcu dawnej ziemi krakowskiej. Historia osady sięga jednak okresu dużo wcześniejszego, o czym świadczą podania, zapisy historyczne i sławkowskie zabytki. Jak głosi legenda, założycielem miasta był rycerz o imieniu Sławko i to od niego też powstała nazwa osady.

Widok Sławkowa według niemieckiego malarza Matthiasa Gerunga XVI w. Widoczna wieża mieszkalno-obronna zamku z ryzalitem klatki schodowej. Przed wieżą 3 budynki zespołu dworskiego.

Jednym z takich zabytków, który niewątpliwie potwierdza to, że Sławków jest starym miastem, są ruiny XIII-wiecznego zamku znajdującego się na niewielkim wzniesieniu zwanym „Zamczyskiem”. Zostały odkryte dzięki badaniom archeologicznym prowadzonym w latach 1983–1990. Zabytek znajduje się na skraju miasta, około 250 m na południowy wschód od rynku, przy ulicach Browarnej i Staropocztowej, około 300 m na zachód od rzeki Białej Przemszy.
Zamek zbudowany został około 1280 r. przez biskupa krakowskiego Pawła z Przymankowa, a pierwsze wzmianka pisana o nim pochodzą z roku 1289, kiedy to Henryk IV Probus zajął zamki w Sławkowie i Pieskowej Skale, i oddał w zarząd burgrabiemu Henrykowi z Woszowa. W 1291 r. zamek został nadany jako lenno królowi Czech Wacławowi II. W tym okresie zamek i miasto będące własnością biskupa krakowskiego Jana Muskaty stały się głównym wsparciem dla Czechów w walce o tron krakowski z księciem Władysławem Łokietkiem, który w 1309 r. przejął budowlę. W 1327 r. zamek zajęły natomiast wojska czeskie Jana Luksemburskiego. Od 1337 r., dzięki interwencji papieskiej, po wycofaniu wojsk węgierskich ze Sławkowa, na zamku z powrotem rezydował biskup krakowski Jan Grot. W związku z wyczerpywaniem się złóż ołowiu z końcem XIV w. zaczął się upadek Sławkowa. Dodatkową przyczyną były ciągłe wojny prowadzone na pograniczu Śląska i Małopolski oraz w latach 1433–1434 najazdy husyckie, które spowodowały poważne uszkodzenia zamku.
W 1455 r. warownia biskupia wraz z miastem zostały złupione i spalone przez oddziały zaciężne morawianina Jerzego Stosza z Olbrachtowic oraz Mikołaja Świeborowskiego. Zamek popadł w całkowitą ruinę i nigdy nie został już odbudowany. Istnieje również hipoteza, o której warto wspomnieć, że po 1455 roku, kiedy zamek wraz z miastem został zniszczony, wkrótce potem budowle murowane zostały odremontowane. Prawdopodobnym fundatorem odbudowy zamku był jeszcze biskup Zbigniew Oleśnicki, zmarły w tymże samym 1455 r. O odbudowie świadczyć ma odkryty w Bibliotece w Würzburgu widok m.in. Sławkowa z 1536/1537 r., na którym jest widoczna wieża w dobrym stanie, z zewnętrzną klatką schodową, a przed nim zabudowa przedzamcza i trzy budynki. Pierwszy z nich to prawdopodobnie sam dwór, który został zbudowany na początku XVI w. kiedy Biskupi krakowscy opuścili zabudowania zamkowe. Nowy dwór w gabarytach budowli pierwotnej zachował się do naszych czasów i jest zamieszkały do dnia dzisiejszego przez prywatnego właściciela.

Stan i usytuowanie

Rekonstrukcja bryły zamku I poł. XIV w. (wg J. Pierzaka rys. A. Wagner)

Pierwotny zamek mimo swojego nowatorstwa, był prawdopodobnie wskutek pośpiechu w jego budowie, obiektem o niskiej jakości technicznej. Mury były bardzo płytko fundamentowane, wzniesione z łamliwego dolomitu, wiązanego dość słabą żółtą zaprawą piaskowo-wapienną, z dużą zawartością piasku. Dostawiona później do półbaszty część młodsza miała znacznie głębszy fundament, i tym razem zbudowano ją z bardzo twardego wapienia, spojonego silną zaprawą wapienną z dużą zawartością wapna. Jak można przeczytać w opracowaniu mgr Jacka Pierzaka, tego typu obiektu próżno szukać w w Małopolsce, występują dopiero w architekturze obronnej książąt śląskich (m.in. zamek na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu i zamek na Ostrówku w Opolu). Sensacyjne stało się porównanie do tego pierwszego z zamków, gdyż wydaje się obecnie, że zamek w Sławkowie był niemal identyczny. Można więc z dużą dozą prawdopodobieństwa przypuszczać, że biskup krakowski przeniósł tu gotowy wzorzec zamku Henryka I i Henryka IV Probusa, tym bardziej, że wówczas prawdopodobnie zamek na Wawelu w Krakowie miał jeszcze drewniano-ziemne obwałowania.
Głównym elementem zachowanych reliktów zamku są dolne partie masywnej, mieszkalno-obronnej wieży. W planie jest ona prostokątna i ma wymiary 12 na 11 m, a grubość jej murów wynosi 2,3 m. Wysokość zachowanych pozostałości ma około 4 m, ale oryginalnie wieża miała 3, lub nawet cztery kondygnacje. Wieża powstała w dwóch etapach. Pierwotnie była pomyślana jako jedna z półbaszt (otwarta od strony zachodniej), następnie dobudowano do niej część zachodnią, co nastąpiło najprawdopodobniej w latach 1284-1286 r. W pierwszej fazie rozwojowej wieża otoczona była fosą (szeroką na około 7 m) oraz prawdopodobnie parkanem, poza tym nie posiadała już żadnych innych elementów architektury obronnej. Na początku XIV w. do wieży dobudowano mały budynek bramny oraz przybudówkę, pełniącą rolę klatki schodowej, a poza tym od strony wschodniej podparto ją dwoma przyporami. Ponadto wieżę otoczono szerokim na 6-8 m wałem ziemnym, który najpewniej posiadał zwieńczenie w postaci konstrukcji drewnianej, a fosę poszerzono do 10 m szerokości.

Źródło:
A. Wagner „Murowane budowle obronne w Polsce X-XVII w.” – J. Pierzak „Średniowieczny Sławków odsłania tajemnice” – Wikipedia – www.zabytek.pl/pl/obiekty/slawkow-zamek-biskupi – www.slawkow.pl

Nazwa miasta pochodzi od legendarnego rycerza o imieniu Sławko, który założyć miał osadę dającą początek dzisiejszemu miastu. W pisanych po łacinie dokumentach średniowiecznych Sławków określany jest jako Slavcow, Zlaucow, Zlaucovia oraz Slacovia. Na mapie Helwiga z 1561 r., podobnie jak na panoramie trzech miast – Sławkowa, Olkusza i Będzina – wykonanej w XVI w., Sławków nosi niemiecką nazwę Schlaca.

Informacje praktyczne

Będąc w Sławkowie, nie sposób ominąć tego niezwykłego miejsca. Oczywiście mam na myśli fanów historii naszego kraju i ciekawostek archeologicznych. Ruiny zamku są dostępne do zwiedzania dla turystów jako rezerwat archeologiczny i podobno tylko z przewodnikiem, więc jeżeli wybierzemy się tam sami, to niewiele jest do zobaczenia i ruiny raczej nie zachwycają. Poza tym obiekt jest ogrodzony i zamknięty, ale dostępny przez cały rok. Informacje co i jak możemy uzyskać w Punkcie Informacji Turystycznej mieszczącej się przy rynku na ulicy Rynek 9.

Grzegorz R.

#TuiTamINFO to ktoś, kto ostatnio ma dużo czasu i zwykle udaje Mu się gdzieś "uciec" bliżej lub dalej. Oczywiście stara się mieć ze sobą aparat. Kiedy nie podróżuje to prawdopodobnie delektuje się ciszą domowego spokoju lub odkrywam najgłębsze sekrety najnowszych urządzeń technologicznych.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ Anuluj odpowiedź

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

Ponieważ podróżowanie stało się dla Mnie łatwiejsze, a ostatnio mam trochę więcej czasu, to zwykle udaje mi się gdzieś „uciec” kilka razy w roku, bliżej lub dalej. Oczywiście staram się mieć ze sobą aparat. Fotografia nie jest moim sposobem na życie, to raczej amatorska pasja i według mnie, może być sposobem komunikowania się z innymi. Myślę, że większość amatorów robi to z tych samych powodów, dla radości tworzenia, miłości do podróży i fotografii. Dołożyłem wszelkich starań, aby treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością, wykorzystując do tego celu, przewodniki, informatory, biuletyny, książki historyczne, archiwa, biblioteki internetowe itp. Będę wdzięczny za wskazówki dotyczące błędów i nieaktualnych informacji. Wszelkie uwagi są dla mnie bardzo cenne i mile widziane, dzięki nim będę mógł dokonać jak najszybciej korekt w opisach.