Zamek i Letni Pałac Lubomirskich w Rzeszowie

W skrócie - Spis treści, Informacje Pokaż

Miasto Rzeszów położenie, pochodzenie nazwy, krótka historia

Rzeszów to stolica województwa podkarpackiego, miasto położone jest w południowo-wschodniej Polsce. Nazwa Rzeszów, jak podają historycy wywodzi się od słowiańskiego imienia Rzech lub Rzesz, które przez dodanie końcówki „ów” przybrało nazwę Rzeszów. Lokacja Rzeszowa miała miejsce w 1354 roku. Wtedy to Kazimierz Wielki nadał przywilej lokacyjny Janowi Pakosławicowi ze Stróżysk, który od nazwy miasta przyjął nazwisko Rzeszowski. Dał on tym samym początek rodowi, w którego rękach dobra rzeszowskie pozostawały do końca XV wieku. W tym czasie Rzeszów był miastem prywatnym. W latach 1498 i 1502 rozwój Rzeszowa został zahamowany przez najazdy tatarskie, podczas których wybuchały pożary drewnianej zabudowy miasta.
Pod koniec XVI wieku Zofia Rzeszowska wyszła za mąż za Mikołaja Spytka Ligęzę, tym samym został on nowym właścicielem miasta. Był to najświetniejszy okres dziejów Rzeszowa. Zostały wybudowane obwarowania rzeszowskie oraz rozpoczęto wznoszenie wielu obiektów m.in. zamku. W poł. XVII wieku Rzeszów, wraz z ręką córki Mikołaja Konstancji, przeszedł w ręce Jerzego Sebastiana Lubomirskiego. Za ich panowania założono kolegium pijarów, dokonano przebudowy fortyfikacji zamkowych i samego zamku, wybudowano klasztor, wieżę dzwonniczą przy kościele farnym, synagogę nowomiejską oraz Letni Pałac. W 1772 roku miasto dostało się pod zabór austriacki. Następnie przez 146 lat wchodziło w skład Imperium Habsburgów.
W czerwcu 1845 roku Rzeszów na mocy decyzji cesarza Ferdynanda I stał się miastem wolnym, poprzez wykupienie ostatnich praw dominialnych od rodziny Lubomirskich. Uzyskanie przez Galicję swobód politycznych i gospodarczych przyczyniło się do rozwoju miasta. Wybudowano linię kolejową i rozbudowano sieć dróg. Linie te dawały możliwość dotarcia do Austrii, Niemiec, Czech i na Węgry. Zbliżający się koniec monarchii austriackiej przyczynił się do narastania ruchów niepodległościowych. 1 listopada 1918 Rzeszów stał się miastem wyzwolonym. Dynamiczny rozwój przerwała II wojna światowa, w wyniku której miasto uległo częściowemu zniszczeniu. Po wojnie, w 1945 roku w Rzeszowie ustanowiono oficjalnie stolicę nowo utworzonego województwa rzeszowskiego. Lata 50-te i 60-te XX wieku to okres dużego rozwoju Rzeszowa. W szybkim tempie powstały nowe osiedla mieszkaniowe oraz wiele obiektów użyteczności publicznej.
Dekada lat 70-tych przyniosła miastu sporo korzystnych zmian, ale i pogłębiła poważne problemy mieszkańców. Podstawową – zresztą ogólnopolską bolączką był braki zaopatrzenia np. w artykuły spożywcze. Bogata w ważne dla miasta wydarzenia była ostatnia dekada XX wieku przyniosła nie tylko zmiany polityczne ale i restrukturyzację gospodarczą. Wiele rzeszowskich zakładów pracy przestała istnieć. W ich miejsce z czasem stopniowo zaczęły powstawać nowe. 1 stycznia 1999 roku likwidacji uległy małe województwa, utworzono 16 dużych w tym województwo podkarpackie z siedzibą władz w Rzeszowie.
Dziś Rzeszów wygląda zupełnie inaczej niż jeszcze 20 lat temu. Miasto przeszło znaczącą metamorfozę, łącząc swoje korzenie historyczne z nowoczesnością. Jest największym miastem południowo-wschodniej Polski gdzie dużo się dzieje. Dlatego warto je odwiedzić i poznać jego historię.

Zamek przed przebudową – Obraz Muzeum Okręgowe w Rzeszowie

Zamek Lubomirskich

Rzeszowski zamek niewątpliwie jest jednym z najbardziej interesujących zabytków, ściśle związany z jego historią, stanowił istotny element systemu obronnego. Usytuowany został na południe od starej części miasta, pomiędzy aleją Pod Kasztanami, aleją Lubomirskich, ulicą Szopena i placem Śreniawitów. Aktualnie stanowi siedzibę sądu okręgowego, do 1981 roku znajdowało się w nim także więzienie. Obecny budynek nosi nazwę zamku od lat 50-tych XX wieku, wcześniej znany był jako sąd.
Budowę zamku rozpoczął po koniec XVI wieku ówczesny właściciel Rzeszowa Mikołaj Spytek Ligęza prawdopodobnie na miejscu dworu obronnego. Część historyków przypuszcza, że raczej nie da się zweryfikować hipotezy o istnieniu w tym miejscu dworu obronnego, wymienionego w dokumencie z 1447 roku, dotyczącym podziału majątku między Janem a Stanisławem Rzeszowskim. Inni twierdzą, że hipoteza ta jest bardzo prawdopodobna. Mikołaj Spytek Ligęza wraz z żoną Zofią z Rzeszowskich przenosząc swoją siedzibę ze Staromieścia na nowe miejsce mógł wykorzystać zatem fragmenty starszego założenia.

Próba rekonstrukcji zamku w latach 20 XVII w. wg. K. Moskal rys. A. Wagner

Widok zamku w. mapy K. Wideman z 1762r.

W 1620 roku Mikołaj podjął przebudowę zamku w typie palazzo in fortezza. Powstały umocnienia ziemne, wały, bastiony w obowiązującym wówczas systemie nowowłoskim. Niewątpliwe Mikołaj Spytek Ligęza nie dokończył budowy zamku. Potwierdza to zapis w jego testamencie z 1637 roku. Następnymi właścicielami Rzeszowa stali się Lubomirscy. Pierwszy z nich Jerzy Sebastian z czasem osiadłszy w Łańcucie zapewne nie inwestował w rozwój rzeszowskiej warowni. Natomiast jego syn Hieronim August ustanowił Rzeszów swoją rodową siedzibą i dbał o jego dobrobyt. On też rozbudował i umocnił zamek. Prace były prowadzone od 1682 roku. Powstała fortyfikacja w typie holenderskim na planie czworoboku z założeniem ogrodowym. Właściwy budynek zamku był obiektem na planie czworoboku z piętrowymi skrzydłami. Do zamku prowadziła, wybudowana na osi zachodniego skrzydła, piętrowa brama. Ostateczny kształt nadano zamkowi po pożarze jaki strawił zamek pod koniec XVII wieku. Zakres przeprowadzonych prac ilustruje plan wykonany przez Karola Henryka Wiedemanna, architekta i inżyniera wojskowego w 1762 roku. Ten niezwykle cenny dokument przedstawia całe miasto z dokładnie rozrysowanym układem przestrzennym jego zabudowy.

Widok Rzeszowa z 1762 roku według planu Wiedemanna – 1. Zamek 2. Pałac

W 1812 roku rzeszowski zamek przestał być siedzibą Lubomirskich, wykupił go rząd austriacki i przeznaczył na sąd. Przy kurtynie wschodnich zbudowano 2-piętrowe więzienie. W wyniku dostosowywania dawnej rezydencji do nowych potrzeb zlikwidowano znaczną część elementów dawnego wystroju, na fortyfikacjach bastionowych, nie konserwowane przedpiersia uległy samoistnie obniżeniu, na wałach założono ogrody dla urzędników sądu, w miejscu dawnego drewnianego mostu zamkowego wprowadzono ziemną groblę. W wyniku pożaru 26 czerwca 1842 roku, który objął znaczną część miasta, spłonął też dach zamku. Wieżę zniszczoną pożarem musiano obniżyć. Prawdopodobnie najpóźniej wtedy uległa zniszczeniu również kopuła kaplicy, której nie odbudowano. W 1890 roku stwierdzono zły stan murów obronnych, wymagających pilnie restauracji, podjęto działania mające na celu ratowanie podupadającego zamku.
W 1897 roku wykonano inwentaryzację i plany renowacji zamku w oparciu o plan Wiedemanna. Prace miały objąć budynek oraz fortyfikacje. Inwestycję rozpoczęto 1 maja 1902 roku. Pierwszy etap prac odbywał się przy skrzydle wschodnim a następnie północnym. Pierwotny zamiar nadbudowania piętra na starym budynku został jednak zaniechany ze względu na fatalny stan murów i fundamentów. Budynek zamku został rozebrany, a nowy budynek wybudowano praktycznie od podstaw, z wyjątkiem wieży. We wrześniu 1903 roku północno-wschodnia część budynku została odebrana. Całość prac zakończyła się w 1905 roku, w listopadzie sąd zaczął już pracować w nowym budynku. W wyniku powyższych prac powstał czteroskrzydłowy, dwupiętrowy gmach sądowy.
Bryła zamku nawiązuje w pewien sposób do widoku zamku z planu Wiedemanna. Fortyfikacje zostały pozbawione wałów ziemnych, odrestaurowane, zniesiono przedpiersie, które w późniejszym czasie wymurowano na nowo. Do czasów obecnych rzeszowski zamek dalej jest siedzibą sądu, choć chodzą słuchy (2024r.), że sad zostanie przeniesiony, a w zamku zostanie utworzona instytucja kultury, a jego wnętrza zostaną udostępnione do zwiedzania.

Źródło: zabytek.pl / erzeszow.pl / Leksykon Zamków w Polsce L. Kajzer 2001r. / Murowane Budowle Obronne w Polsce X-XVII w. A. Wagner 2019 r.

Letni Pałacyk Lubomirskich

Ta letnia rezydencja słynnego rodu Lubomirskich to jedna z najbardziej reprezentacyjnych i najpiękniejszych budowli magnackich, służąca w owym czasie wypoczynkowi i przyjemnościom, znajduje się przy Alei Lubomirskich w pobliżu zamku. Należy do najcenniejszych obiektów architektonicznych Rzeszowa zachowanych do naszych czasów. Powstała na terenie dawnej winnicy Mikołaja Spytka Ligęzy, jako część większego założenia, które miało na celu stworzenie dużego kompleksu ogrodowego wokół rezydencji. Nie zachowały się plany archiwalne ani żadne dokumenty potwierdzające jednoznacznie nazwisko twórcy budowli.
Niektórzy badacze budowę pałacu przypisują Tylmanowi z Gameren, datując ten budynek na przełom XVII/XVIII wieku, zaś jego nadbudowę w części środkowej Tomaszowi Belotti w 2 ćw. XVIII wieku. Inni z kolei twierdzą, że był to początkowo niewielki dworek, przebudowany na pałac letni przez Karola Henryka Wiedemanna, nadwornego architekta Lubomirskich po 1737 roku, czyli po ślubie Jerzego Ignacego Lubomirskiego, który dla młodej małżonki stworzył wspaniałe ogrody ze stawami i chińskimi altanami. Dokonał też przebudowy letniego pałacu, która obejmowała tylko zewnętrzną sylwetę: zmieniono kształt dachów i dekorację architektoniczną, dodano popiersia i wnęki. Niedługo potem w środkowej części budowli nadbudowano II piętro.
U schyłku XVIII wieku budowla wraz z otaczającym go ogrodem zaczęły popadać w ruinę, Franciszek Lubomirski sprzedał go. Od tego czasu często zmieniał właścicieli. W 1906 roku pałac spalił się, następnie został odbudowany. Dwa lata po pożarze został ponownie sprzedany rodzinie Nieciów, którzy byli ostatnimi prywatnymi właścicielami pałacu. Na przełomie 1936 i 1937 roku w budynku utworzono dowództwo 10 Brygady Kawalerii, dowodzone przez gen. Stanisława Maczka. Z kolei w 1939 roku właściciel założył w zabytkowej rezydencji szpital polowy. Po zakończeniu działań wojennych w części pałacu zamieszkiwał dr Mieczysław Nieć wraz z rodziną, który W latach 70-tych XX wieku został wywłaszczony przez władze PRL. Po remoncie przeprowadzonym w 1981 roku pałac zaadoptowano na filię Akademii Muzycznej w Krakowie i Katedrę Wychowania Muzycznego WSP. W kolejnych latach dzierżawił go Uniwersytet Rzeszowski. W 2012 roku nieruchomość odzyskali spadkobiercy ostatnich prywatnych właścicieli – rodzina Nieciów, którzy budynek wystawili na sprzedaż. Właścicielem obiektu stała się Okręgowa Izba Lekarska w Rzeszowie, która jest nim do dziś. Pałac nie jest udostępniony do zwiedzania.

Źródło: Wikipedia / Okręgowa Izba Lekarska w Rzeszowie / erzeszow.pl / zabytek.pl

Grzegorz R.

#TuiTamINFO to ktoś, kto ostatnio ma dużo czasu i zwykle udaje Mu się gdzieś "uciec" bliżej lub dalej. Oczywiście stara się mieć ze sobą aparat. Kiedy nie podróżuje to prawdopodobnie delektuje się ciszą domowego spokoju lub odkrywam najgłębsze sekrety najnowszych urządzeń technologicznych.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ Anuluj odpowiedź

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

Ponieważ podróżowanie stało się dla Mnie łatwiejsze, a ostatnio mam trochę więcej czasu, to zwykle udaje mi się gdzieś „uciec” kilka razy w roku, bliżej lub dalej. Oczywiście staram się mieć ze sobą aparat. Fotografia nie jest moim sposobem na życie, to raczej amatorska pasja i według mnie, może być sposobem komunikowania się z innymi. Myślę, że większość amatorów robi to z tych samych powodów, dla radości tworzenia, miłości do podróży i fotografii. Dołożyłem wszelkich starań, aby treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością, wykorzystując do tego celu, przewodniki, informatory, biuletyny, książki historyczne, archiwa, biblioteki internetowe itp. Będę wdzięczny za wskazówki dotyczące błędów i nieaktualnych informacji. Wszelkie uwagi są dla mnie bardzo cenne i mile widziane, dzięki nim będę mógł dokonać jak najszybciej korekt w opisach.