Spacer przez wieki: Zamek w Chęcinach i Kamienica Niemczówka

W skrócie - Spis treści, Informacje Pokaż

Miasto Chęciny – położenie, pochodzenie nazwy, trochę historii

Miasto Chęciny położone jest w południowo-centralnej Polsce, w województwie świętokrzyskim, około 15 kilometrów na południowy zachód od Kielc. Znajduje się na Wyżynie Kieleckiej, w pobliżu Gór Świętokrzyskich, w malowniczym terenie wyżynno-górskim. Chęciny należą do powiatu kieleckiego i są siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Chęciny. Najbardziej charakterystycznym punktem miasta są ruiny gotyckiego zamku królewskiego, który góruje nad okolicą.

Nazwa „Chęciny” ma prawdopodobnie słowiańskie pochodzenie. Istnieje kilka teorii na temat jej źródła. Według jednej z nich, nazwa mogła pochodzić od imienia lub przezwiska osoby, która założyła osadę, na przykład „Chęta”. Inna teoria sugeruje, że wywodzi się ona od słowa „chęć” lub „chęt”, oznaczającego ochotę lub pragnienie, co mogło odnosić się do atrakcyjności miejsca lub gotowości ludzi do osiedlania się w tym miejscu. Możliwe jest również, że nazwa ma związek z dawnymi określeniami topograficznymi lub nazwami wodnymi używanymi w języku staropolskim.

Pierwsze wzmianki o osadzie Chęciny pochodzą z XIII wieku. W 1325 roku król Władysław Łokietek nadał miejscowości prawa miejskie, co zapoczątkowało jej dynamiczny rozwój. W tym samym czasie na pobliskim wzgórzu wzniesiono zamek królewski, który przez wiele lat pełnił rolę ważnej twierdzy obronnej oraz centrum administracyjnego.
W średniowieczu Chęciny były miejscem zjazdów rycerstwa, duchowieństwa i szlachty, a także siedzibą sądu grodzkiego i ziemskiego. Zamek gościł wiele znanych postaci historycznych o czym szerzej można przeczytać niżej.
W XVII wieku, podczas potopu szwedzkiego, miasto i zamek zostały poważnie zniszczone. Po tych wydarzeniach Chęciny zaczęły stopniowo tracić na znaczeniu. W wyniku rozbiorów Polski miasto dostało się pod panowanie austriackie, a następnie rosyjskie. W XIX wieku Chęciny utraciły prawa miejskie, które odzyskały dopiero w 1906 roku.
W czasie II wojny światowej miasto znalazło się pod okupacją niemiecką. W okolicy działał aktywny ruch oporu, a miejscowa ludność – w tym społeczność żydowska – została poddana brutalnym represjom i zagładzie.
Po wojnie Chęciny zaczęły się powoli odbudowywać. W XX i XXI wieku stały się atrakcyjnym ośrodkiem turystycznym, m.in. dzięki odbudowie zamku, bliskości Jaskini Raj, a także rozwojowi nowoczesnych placówek edukacyjnych i naukowych.
Dziś Chęciny to dynamicznie rozwijające się miasto w województwie świętokrzyskim, które łączy bogatą historię z nowoczesnością. W 2025 roku obchodzą 700-lecie nadania praw miejskich, co stało się okazją do organizacji wielu wydarzeń kulturalnych, sportowych i edukacyjnych, przyciągających mieszkańców i turystów z całej Polski.

Zamek Królewski w Chęcinach – historia

Zamek Królewski w Chęcinach, mimo wielu badań i analiz historycznych, nadal skrywa tajemnice swoich początków. Część badaczy za jego fundatora uważa biskupa krakowskiego Jana Muskatę, jednak dokument z 1306 roku nie potwierdza jednoznacznie przekazania mu warowni przez Władysława Łokietka – wspomina jedynie o obietnicy takiego nadania. Inne źródła wskazują, że zamek został wzniesiony na przełomie XIII i XIV wieku. Początkowo jego budowę przypisywano królowi Wacławowi II Czeskiemu, jednak za właściwego fundatora i głównego rozbudowującego twierdzę uznaje się króla Władysława Łokietka. To on włączył zamek w Chęcinach do dóbr królewskich, nadając mu szczególne znaczenie zarówno w systemie obronnym, jak i administracyjnym Królestwa Polskiego.

Zamek, usytuowany na wysokim, wapiennym wzgórzu, posiadał strategiczne położenie. Z jego murów roztaczał się rozległy widok na okoliczne tereny oraz biegnące przez nie ważne szlaki handlowe, łączące Kraków z Wielkopolską i Sandomierzem. Ta lokalizacja uczyniła z Chęcin jedną z najistotniejszych królewskich twierdz w południowej Polsce.

Zdjęcie 1

Zdjęcie 2

Zdjęcie 3

Zdjęcie 1 Cegliński Julian (1827-1910) Internetowa Biblioteka Polona // Zdjęcie 2 Widok zamku z dzieła N. Ordy. Album widoków historycznych Polski Warszawa, lata 1873-1883 // Zdjęcie 3 Próba rekonstrukcji bryły zamku w połowie XV w. (wg D. Czapczyńska i J. Janczykowski rys. A. Wagner)

Od początku istnienia warownia pełniła istotne funkcje militarne, administracyjne i reprezentacyjne. Władysław Łokietek wykorzystywał zamek jako miejsce swojego pobytu i siedzibę dla politycznych spotkań oraz narad. Po jego śmierci stał się rezydencją królowych-wdów, co dodatkowo potwierdzało jego prestiż i znaczenie w strukturze państwa. Jedną z najważniejszych postaci związanych z zamkiem była królowa Elżbieta Łokietkówna – córka Władysława Łokietka i żona Ludwika Węgierskiego, króla Węgier i Polski. Po jego śmierci Elżbieta pełniła funkcję regentki w Polsce w imieniu swojej córki, Jadwigi Andegaweńskiej, przyszłej królowej Polski. Często przebywała w Chęcinach, skąd zarządzała sprawami państwowymi i uczestniczyła w ważnych naradach. To właśnie tu podejmowano decyzje dotyczące unii Polski z Węgrami i przyszłości Korony.
Z zamkiem była również związana Aldona Anna Gedyminówna, żona Kazimierza Wielkiego, która po śmierci męża zamieszkała tu jako królowa-wdowa. Kolejnymi mieszkankami zamku były Adelajda Heska, druga żona Kazimierza Wielkiego, oraz królowa Elżbieta Bośniaczka, matka królowej Jadwigi. Pełniła ona rolę opiekunki swojej córki oraz regentki w Polsce.
Co warto w tym miejscu dodać, że sam Kazimierz Wielki również dbał o rozwój zamku. Za jego panowania dokonano wielu rozbudów – podwyższono mury obronne, wzniesiono nowe wieże, a zamek zyskał status jednej z najważniejszych twierdz królewskich w kraju.

Zdjęcia zamku z zewnątrz

Zdjęcia z wieży i skarbca

W czasach dynastii Jagiellonów zamek nie stracił na znaczeniu. Przebywali tu członkowie rodu Jagiellońskiego, wysokiej rangi urzędnicy oraz duchowieństwo. Władysław Jagiełło wykorzystywał zamek jako miejsce przechowywania skarbca koronnego oraz najważniejszych dokumentów państwowych. Przetrzymywano tu również ważnych więźniów politycznych i jeńców wojennych, w tym Andrzeja Węgierskiego, pretendenta do tronu węgierskiego.
W XVI wieku zamek stał się ulubioną rezydencją królowej Bony Sforzy, żony Zygmunta I Starego. Bona często przebywała w Chęcinach, szczególnie po śmierci męża. Przyczyniła się do modernizacji zamku – zadbała o wygodne wnętrza, dziedzińce, ogrody i systemy wodne. Jej obecność w Chęcinach wpłynęła pozytywnie na rozwój miasta – wspierała handel i lokalną gospodarkę, a dwór królewski tętnił życiem.
Zamek był także miejscem zjazdów szlachty, narad duchowieństwa i rycerstwa, co podkreślało jego rolę polityczną i ceremonialną. W XV i XVI wieku twierdza była sukcesywnie rozbudowywana – dodano mury zewnętrzne, fosy, mosty zwodzone oraz wieże strażnicze. Wokół zamku rozwinęło się podzamcze, gdzie znajdowały się stajnie, budynki gospodarcze i warsztaty.

Makieta zamku w zabytkowej kamienicy „Niemczówka”

W XVII wieku, w czasie potopu szwedzkiego, zamek został poważnie zniszczony. W 1655 roku Szwedzi zdobyli twierdzę i częściowo ją spalili. Od tego czasu rozpoczął się jej powolny upadek. Mimo prób odbudowy, zamek nigdy nie odzyskał dawnej świetności. Pod koniec XVII wieku był już opuszczony, a w XVIII wieku jego mury były rozbierane przez okolicznych mieszkańców, którzy wykorzystywali kamień do budowy domów i dróg.
W XIX i na początku XX wieku zamek pozostawał w ruinie, jednak już wtedy zaczęto dostrzegać jego wartość historyczną i kulturową. W okresie międzywojennym rozpoczęto pierwsze prace zabezpieczające, a od lat 70-tych XX wieku rozpoczęto bardziej zaawansowaną konserwację.
Dzięki wysiłkom konserwatorów i władz samorządowych w XXI wieku zamek został częściowo odbudowany i udostępniony turystom. Odwiedzający mogą dziś podziwiać dwie wieże widokowe, dziedziniec, fragmenty komnat oraz uczestniczyć w licznych wydarzeniach – turniejach rycerskich, rekonstrukcjach historycznych, koncertach i festiwalach.
Zamek Królewski w Chęcinach to dziś nie tylko symbol miasta, ale także jedno z najważniejszych miejsc historycznych w regionie i jeden z najlepiej zachowanych przykładów średniowiecznej architektury obronnej w Polsce.

Źródło: www.checiny.pl / Centrum Informacji Turystycznej Chęciny / www.zabytek.pl / Leksykon Zamków w Polsce L. Kajzer 2001r. / Murowane budowle obronne w Polsce X-XVII w. A. Wagner 2019r.

Rycerskie herby Polaków

Rycerskie herby Polaków to znaki rozpoznawcze polskiej szlachty, używane od średniowiecza. W przeciwieństwie do zachodnioeuropejskich herbów, w Polsce jeden herb mógł należeć do wielu, często niespokrewnionych rodów — tworząc tzw. herby rodowe (np. Herb Leliwa, Herb Jelita, Herb Abdank).

Herby te miały określone kształty, kolory i symbole (np. krzyże, strzały, miecze), które często wiązały się z legendami lub bohaterskimi czynami przodków. Używane były m.in. na pieczęciach, tarczach, chorągwiach i dokumentach. Do dziś stanowią ważny element historii i tradycji polskiej szlachty.

Zamkowe rzeźby

Przy ścieżce prowadzącej do zamku w Chęcinach ustawione zostały rzeźby przedstawiające postacie królów, królowych i rycerzy w skali 1:1. Każda z nich wiernie oddaje historyczny strój i charakter postaci, tworząc niezwykłą galerię dawnych bohaterów. Przy każdej rzeźbie umieszczono kod QR, który po zeskanowaniu telefonem przenosi zwiedzającego do krótkiej opowieści – można dowiedzieć się, kim była dana postać i jakie miała związki z zamkiem w Chęcinach. To wyjątkowe połączenie sztuki, historii i nowoczesnej technologii pozwala przenieść się w czasie i lepiej zrozumieć przeszłość tego niezwykłego miejsca.

Zabytkowa kamienica „Niemczówka” – Muzealna Izba Pana Wołodyjowskiego

Kamienica Niemczówka znajduje się przy ulicy Małogoskiej 7, zaledwie około 1 km od zamku, tuż obok chęcińskiego rynku. Jeśli planujecie zwiedzanie zamku, koniecznie zajrzyjcie także do tej zabytkowej kamienicy – to jeden z najcenniejszych zabytków Chęcin i obowiązkowy punkt na mapie każdego turysty odwiedzającego to historyczne miasto.
Niemczówka jest doskonałym przykładem renesansowej architektury mieszczańskiej z końca XVI wieku. Została wzniesiona w 1570 roku przez Walentego Wrześnię oraz jego żonę Annę z rodu Niemczów, od których nazwiska pochodzi nazwa budynku.

Budynek posiada trzy kondygnacje: piwnice sklepione kolebkowo, parter oraz poddasze. Charakterystycznym elementem jest centralna sień przejazdowa prowadząca na dziedziniec, po bokach której znajdują się dwie sklepione izby oraz tzw. ciemna kuchnia. W latach 30-tych XVII wieku kamienica została rozbudowana przez ówczesnego burmistrza Chęcin – Walentego Soboniewskiego. Od strony podwórza dobudowano wówczas reprezentacyjną „izbę wielką”, w której do dziś zachowała się belka stropowa z łacińską inskrypcją i datą 1634, upamiętniającą ten etap rozbudowy.

W XVIII wieku budynek przeszedł w ręce żydowskiej rodziny Najfeldów, która prowadziła na jego tyłach piekarnię i kuźnię. Po II wojnie światowej kamienica stała się własnością komunalną, lecz przez długi czas popadała w ruinę. Dopiero w latach 70-tych XX wieku rozpoczęto jej remont, a gruntowna renowacja została przeprowadzona w 2006 roku dzięki wsparciu z Funduszy Unijnych. Dzięki tym działaniom Niemczówka odzyskała dawny blask i została przystosowana do funkcji turystyczno-kulturalnych.

Obecnie w zabytkowej kamienicy mieści się Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej Gminy Chęciny. Turyści mogą zwiedzać m.in. renesansową Salę Wielką z dekoracyjnym oknem i kolumnami z piaskowca, Zbrojownię z replikami uzbrojenia z okresu od XI do XVII wieku, a także Muzealną Izbę Pana Wołodyjowskiego, która gromadzi pamiątki związane z filmową adaptacją powieści Henryka Sienkiewicza. Znajduje się tu również efektowna makieta Zamku Królewskiego w Chęcinach, przedstawiająca wygląd warowni po przebudowie z początku XVII wieku.

Kamienica Niemczówka jest dostępna dla zwiedzających przez cały rok. Od maja do września można ją odwiedzać codziennie w godzinach 10:00–18:00, a od października do kwietnia – od poniedziałku do soboty w godzinach 9:00–17:00. Wejście jest biletowane, jednak istnieje możliwość zakupu biletu łączonego obejmującego również zwiedzanie Zamku Królewskiego w Chęcinach.

Źródło: www.checiny.pl / Centrum Informacji Turystycznej Chęciny / www.zabytek.pl / Świętokrzyskie Travel

Zwiedzanie zamku – informacje praktyczne

Zamek znajduje się przy ulicy Jędrzejowskiej 25 w Chęcinach. Przy zamku dostępny jest bezpłatny parking, z którego na wzgórze zamkowe prowadzi około 300-metrowa ścieżka. Czas potrzebny na zwiedzanie to średnio od jednej do półtorej godziny. Turyści mogą zwiedzać zamek samodzielnie, korzystając z kodów QR umieszczonych przy eksponatach, lub w towarzystwie przewodnika – wówczas wymagana jest wcześniejsza rezerwacja. Na zamku czeka wiele atrakcji: wejście na dwie wieże widokowe, lochy, dziedziniec, dawna kaplica, skarbiec oraz ekspozycje multimedialne. W sezonie organizowane są pokazy rycerskie, koncerty, turnieje, a także warsztaty edukacyjne dla dzieci. Można również przymierzyć zbroję lub postrzelać z łuku. Zanim odwiedzisz zamek można odbyć wirtualny spacer online tutaj.

Zamek otwarty jest dla zwiedzających przez cały rok, z wyjątkiem kilku dni: 1 stycznia, Niedzieli Wielkanocnej, 1 listopada oraz 24, 25 i 31 grudnia. Godziny otwarcia zmieniają się w zależności od pory roku – w sezonie letnim (od kwietnia do sierpnia) zamek można zwiedzać od godziny 9:00 do 19:00, natomiast w miesiącach zimowych (grudzień–luty) jest otwarty w godzinach 9:00–15:00 lub 16:00. W przypadku złych warunków atmosferycznych, takich jak śnieg czy oblodzenie, może być czasowo zamknięty. Na teren zamku nie wolno wprowadzać zwierząt, z wyjątkiem psów przewodników. Akceptowane są zarówno płatności gotówką, jak i kartą. Ceny biletów są uzależnione od sezonu. Najlepiej sprawdzić przed przyjazdem na oficjalnej stronie tutaj.
Istnieje możliwość zakupu wspólnego biletu wstępu do Zamku Królewskiego w Chęcinach, Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach oraz do zabytkowej kamienicy „Niemczówki” niedaleko rynku w mieście.

Grzegorz R.

#TuiTamINFO to ktoś, kto ostatnio ma dużo czasu i zwykle udaje Mu się gdzieś "uciec" bliżej lub dalej. Oczywiście stara się mieć ze sobą aparat. Kiedy nie podróżuje to prawdopodobnie delektuje się ciszą domowego spokoju lub odkrywam najgłębsze sekrety najnowszych urządzeń technologicznych.