Muzeum Wsi Radomskiej stanowi jedno z największych i najlepiej rozwiniętych muzeów na wolnym powietrzu w środkowej Polsce. Placówkę powołano do życia 31 grudnia 1976 roku, kierując się potrzebą zabezpieczenia szybko ginącej architektury drewnianej pogranicza Mazowsza, Małopolski i Kielecczyzny; pierwszych zwiedzających przyjęto w maju 1980 roku, kiedy otwarto kilkanaście obiektów w sektorze wsi radomskiej. Obecnie skansen obejmuje obszar około trzydziestu dwóch hektarów w naturalnej dolinie rzeki Mlecznej, a kompozycja krajobrazowa celowo odtwarza układ pól, miedz, łąk i niewielkich zagajników charakterystycznych dla regionu w pierwszej połowie XX wieku, dzięki czemu zwiedzający mogą nie tylko oglądać budynki, lecz także doświadczyć dawnego otoczenia wsi.
Wnętrza chat w Skansenie
W kolekcji zabytkowej architektury znajduje się blisko osiemdziesiąt obiektów przeniesionych lub zrekonstruowanych z oryginalnych elementów, w tym kilkanaście zagród chłopskich datowanych od końca XVIII wieku do okresu międzywojennego, dwór szlachecki z Brzeziec zbudowany w drugiej połowie XIX wieku, czynny wiatrak‑koźlak z Wierzbicy wzniesiony w 1896 roku, barokowy kościół św. Doroty z Wolanowa z 1749 roku wraz z dzwonnicą oraz unikatowa kuźnia wiejska z Odrowąża, w której zachowały się oryginalne narzędzia kowalskie i ręczny miech. Istotnym uzupełnieniem jest zespół małej infrastruktury hydrotechnicznej: drewniane mostki, przepusty, studnie z żurawiami i niewielki młyn wodny, które podkreślają powiązanie wsi z otaczającą przyrodą.
Popularne w tej chwili...
Kolejno od góry; Wiatrak, wnętrze remizy, dworek drobnoszlachecki z Pieczysk, Dwór z Brzeziec i na końcu Kurnik Dworski
Zgromadzona przez muzeum kolekcja ruchomych zabytków liczy przeszło szesnaście tysięcy eksponatów i obejmuje narzędzia rolnicze od drewnianych radła i cepa po wczesne konne siewniki, pełne wyposażenia warsztatów rzemieślniczych związanych z tkactwem, bednarstwem, garncarstwem i ciesielstwem, a także bogatą kolekcję wozów, sań i bryczek; ponadto w magazynach przechowywane są stroje ludowe, hafty i koronki czółenkowe, figuralne i kłodowe ule bartne, liczne przykłady rzeźby nieprofesjonalnej i malarstwa na szkle oraz kolekcja świątków przydrożnych i kapliczek. Cenną częścią zbiorów jest również park maszyn rolniczych, w którym obok XIX‑wiecznych młocarni konnych znajduje się sprawny traktor Ursus, a także seria innych ciągników polskiej produkcji. Dzięki temu ekspozycja ukazuje pełny ciąg zmian technologii rolniczej na przestrzeni stu lat.
Każdego roku muzeum przygotowuje średnio pięć wystaw czasowych, z których dwie mają charakter etnograficzny, dwie artystyczny, a jedna prezentuje wyniki własnych badań; przykładowo w sezonie 2024/2025 oglądano ekspozycję „Ginące zawody”, pokaz pisanek techniką batikową z różnych regionów Polski oraz wystawy malarstwa. Równolegle realizowany jest program edukacyjny, w skład którego wchodzi ponad trzydzieści scenariuszy lekcji muzealnych dla szkół podstawowych i średnich, warsztaty otwarte dla indywidualnych turystów (m.in. lepienie garnków na kole nożnym, wyplatanie koszy z wikliny i wyrób świec woskowych).
Wystawa „Pisanki Wandy Gotkiewicz” to wyjątkowa okazja, by zanurzyć się w świat tradycyjnego zdobnictwa wielkanocnego. Ekspozycja obejmuje blisko 2000 pisanek powstałych na przestrzeni ponad sześćdziesięciu lat, wykonanych w trzech technikach: batikowej, rytowniczej oraz akwarelowej.
Warto również dodać, że w kalendarzu imprez plenerowych stałe miejsce zajmują zawsze trzy wydarzenia. Czerwcowe Sobótki mają kameralny charakter i skupiają się na pokazie plecenia wianków z ziół oraz tradycyjnych pieśniach sobótkowych; sierpniowe Święto Chleba gromadzi kilka tysięcy gości, którzy obserwują pokaz zbioru zboża sierpem i kosą, młócenia cepem i wypieku podpłomyków w polowym piecu, a we wrześniu Jarmark Sztuki Ludowej zamienia drogi skansenu w targ, na którym kilkudziesięciu twórców ludowych prezentuje i sprzedaje wyroby snycerskie, ceramikę siwą, koronki i rzeźbę w drewnie. Zimą, choć ruch turystyczny maleje, muzeum realizuje cykl „Boże Narodzenie na wsi”, obejmujący wystawę szopek, warsztaty wykonywania ozdób choinkowych ze słomy i projekcje filmów o radomskich kolędnikach.
Kościół p.w. Świętej Doroty z Wolanowa
Ścieżka zwiedzania mierzy niespełna pięć kilometrów i prowadzi od sektorów zagrodowych przez fragment lasu sosnowego do zespołu młynarsko‑przemysłowego, po drodze przecinając rzekę Mleczną kilkoma mostkami, dlatego warto przeznaczyć na spokojne zwiedzanie co najmniej trzy do czterech godzin; osoby zainteresowane udziałem w warsztatach lub imprezach plenerowych często spędzają w skansenie cały dzień. Przy wejściu do muzeum znajduje się parking, a infrastruktura dla zwiedzających obejmuje dwie wiaty piknikowe, sezonową karczmę serwującą dania kuchni regionalnej i nowoczesny pawilon recepcyjny z punktem informacji turystycznej, księgarnią oraz salą multimedialną. Muzeum jest dostępne przez cały rok z wyjątkiem Nowego Roku, Wielkiej Nocy, Wszystkich Świętych i Bożego Narodzenia; aktualne godziny otwarcia, ceny biletów oraz harmonogram warsztatów publikowane są na oficjalnej stronie internetowej mediach społecznościowych
Wystawy wozów i sprzętu rolniczego
W perspektywie najbliższych pięciu lat muzeum planuje zagospodarowanie dodatkowych czterech hektarów gruntu zakupionych w 2023 roku, gdzie powstanie sektor małomiasteczkowy obejmujący rekonstrukcję rynku, drewnianej remizy strażackiej, zakładu fotograficznego i sklepu kolonialnego, co poszerzy ekspozycję o relacje między wsią a małym miasteczkiem regionu radomskiego. W magazynach skansen przechowuje już ponad dwadzieścia budynków czekających na konserwację i montaż w nowym sektorze, w tym rzadką, w całości oszalowaną willę letniskową z okresu międzywojennego. Jednocześnie placówka rozwija nowoczesne formy udostępniania zbiorów, digitalizując eksponaty w technologii fotogrametrii 3D i udostępniając spacery wirtualne
Jeśli zastanawiacie się, czy warto zjechać z trasy S7 i spędzić kilka godzin w radomskim skansenie, odpowiedź brzmi: jasne, że tak. To miejsce, w którym można odetchnąć od betonu, wejść do pachnącej starością i dymem chaty, obejrzeć, jak ziarno zamienia się w mąkę, a potem usiąść na ławce nad stawem i odpocząć. Dzieciaki mają gdzie biegać, dorośli – gdzie zwolnić tempo, a każdy wyjdzie z garścią fajnych zdjęć i głową pełną prostych, ale solidnych historii o tym, jak kiedyś wyglądało życie na wsi. Innymi słowy: to kawał przyjemnej, żywej lekcji historii, która smakuje lepiej niż niejedna klasa muzealna – i zdecydowanie nie jest nudna.
Plan zwiedzania
[1] Kasa Biletowa [2] Ośrodek edukacji muzealnej [3] Piec garncarski rekonstrukcja budynku z Rędocina [4] Zagroda z Chomentowa – Piwnica z Chomentowa – Spichlerz z wozownią – Szopa z Chomentowa – Sieczkarnia z Janiszewa – Bróg z Radomia – Stodoła z Borek – Obora z Brzezinek Starych – Chlew z Brzezinek Starych – Studnia rekonstrukcja – Chałupa z Chomentowa [5] Zagroda z Jastrzębi – Stodoła z Mąkosów Nowych – Obora z Dąbrowy Jastrzębskiej – Spichlerz z Bartodziej – Studnia z żurawiem z Mąkosów Starych – Olejarnia z Mąkosów Starych – Chałupa z Jastrzębi [6] Zagroda z Kłonówka – Studnia z żurawiem z Kazimierzowa – Stodoła z Podzakrzówka – Spichlerz z Makowa – Obora z Zawady Starej – Chałupa z Kłonówka [7] Wiatrak z Wierzbicy [8] Kuźnia z Trębowca [9] Krzyż z Pionek [10] Zagroda „biedniacza” – Chałupa z Bartodziejów – Kurnik z Kociołek [11] Scena pod Dębem [12] Remiza z Antoniowa [13] Zagroda z Alojzowa – Chałupa z Alojzowa – Suszarnia tytoniu- rekonstrukcja – Studnia rekonstrukcja – Spichlerz z Rzeczniowa – Obora z Alojzowa – rekonstrukcja budynku – Stodoła ze Skaryszewa – Obora ze Starosiedlic [14] Dom Ludowy z Jedlni-Poświętnego [15] Stodoła sześcioboczna z Grójca [16] Pawilon ekspozycyjny [17] Kuźnia z Rybiczyzny [18] Zespół sakralny – Dzwonnica z Wielgiego – Kościół z Wolanowa [19] Zespół dworski – Kuźnia dworska z Przysuchy – rekonstrukcja budynku – Ubikacja dworska z Konar rekonstrukcja budynku – Czworaki z Konar – Spichlerz dworski z Wilkowa – Kurnik dworski z Konar – rekonstrukcja budynku – Dwór z Pieczysk – Dwór z Brzeziec – Studnia dworska – rekonstrukcja – Kaplica z Rzuchowa-Kolonii [20] Chałupa z Trzemchy Dolnej [21] Zespół wiatraków – Wiatrak z Grabowca – Wiatrak „paltrak” z Gniewoszowa – Wiatrak z Kajetanowa – Wiatrak z Dąbrowy Jastrzębskiej [22] Spichlerz z Wierzbicy [23] Skansen bartniczo-pszczelarski [24] Kapliczka św. Nepomucena [25] Wieża widokowa – element ścieżki przyrodniczej [26] Zagroda z Solca – Stodoła z Solca – Wozownia z Solca – rekonstrukcja budynku – Obora z Solca – Chałupa z Solca [27] Młyn wodny z Zajączkowa [28] Pomost nad Bagnami [29] Młyn wodny z Zofiówki [30] Tartak z Molend [31] Amfiteatr
