Zamek Czorsztyński położony jest w południowej części województwa małopolskiego 22 km. na wschód od Nowego Targu, na wzgórzu nad Dunajcem, otoczony wodami Zbiornika Czorsztyńskiego, w granicach Pienińskiego Parku Narodowego. Dawna królewska warownia, została wzniesiony na szlaku handlowym z Krakowa, miała za zadanie strzec granicy państwa i drogi na Węgry, popadła w ruinę wraz z utratą niepodległości przez Rzeczpospolitą.
Mury Zamku w Czorsztynie w tle Zamek w Niedzicy.
Zamek jako forteca nie odegrał jakiejś szczególnej roli w militarnej historii Polski, choć jego dzieje obfitowały w ciekawe epizody i nie tylko wojskowe, przytoczyć tu można zajęcie zamku w 1651 roku przez Kostkę-Napierskiego, który wzniecił na Podhalu bunt chłopski, warownia została odbita przez biskupa krakowskiego na rozkaz króla, a sam buntownik został nabity na pal, krótkotrwałe zajęcie zamku w 1598 roku przez awanturnika Olbrachta Łaskiego zwolennika Habsburgów, atak wojsk kozackich w latach 1734-1735 w czasie walk o tron miedzy Augustem II Mocnym a Stanisławem Leszczyńskim. Wielokrotnie przebywał tu Kazimierz Wielki, dwa razy gościł Władysława Jagiełłę, a Jadwiga w 1384 roku zatrzymała się w drodze po polską koronę. Tutaj miała zostać zwrócona pożyczka 37 tys. kop groszy praskich jaką udzielił Jagiełło Zygmuntowi Luksemburskiemu w zamian za Spisz (do zwrotu nigdy nie doszło).
Dziś zamek ma szczególne znaczenie historyczne i wysoką wartość zabytkową. Ruiny gotyckiej warowni królewskiej składają się z trzech części: zamku dolnego, średniego i górnego. Pierwsze badania amatorskie rozpoznania ruin zamczyska prowadzili na przełomie XIX i XX wieku Drohojowscy, ówcześni właściciele Czorsztyna. Uporządkowali oni wnętrze zamku, odsłaniając m.in. piwnice na zamku górnym, zabezpieczyli mury grożące zawaleniem, odgruzowali częściowo tzw. przedbramie i fragment dziedzińca, przy okazji odkopali ułamki kafli i naczyń glinianych. Profesjonalne badania archeologiczne przeprowadzono po wojnie kilka razy, objęły one rejon dziedzińca zamku dolnego, wieży nadbramnej na zamku górnym i stok południowy Góry Zamkowej. Pod koniec XX wieku w przyziemiu Baszty Baranowskiego (nazwa od starosty, który ją wybudował) odkryto relikty gotyckiego przedbramia, a na terenie zamku średniego odsłonięto mury całej kondygnacji zabudowy gospodarczej – kuchnie (obecnie w kuchni prezentowana jest historia zamku), piekarnie, składy i klatkę schodową. Najważniejszym jednak odkryciem było odsłonięcie murów przyziemia wieży, usytuowanej przy północnym murze obwodowym zamku średniego oraz piętro zamku górnego, gdzie w tej chwili znajduje się taras widokowy, z którego rozciąga się piękny widok na Dunajec, Zaporę, Niedzicę, Pieniny Spiskie i Tatry. Kiedyś znajdowała się tu kaplica oraz część mieszkalna. Mimo przeprowadzonych rozległych badań archeologiczno-architektonicznych początki zamku nie są w pełni wyjaśnione. Warownia odrestaurowana pozostają dziś pod opieką Pienińskiego Parku Narodowego i jest udostępniona do zwiedzania. Po przeciwległej stronie Dunajca nad skarpą jeziora czorsztyńskiego wznosi się średniowieczny zamek w Niedzicy
Popularne w tej chwili...
Ciekawostka : Pierwotna nazwa Czorsztyna to Wronin, udowodniono to dopiero pod koniec XX wieku. Wcześniej uważano te dwa obiekty za osobne warownie. Z przekazów historycznych Wronin był warownią drewniano-ziemną. Nazwa „Czorsztyn ” pochodzi od spolszczonego niemieckiego „Schorstein „, co w tłumaczeniu znaczy ostro stercząca, wystająca skała.
Historia zamku
Rycina Czorsztyn i Niedzica – Napoleon Orda 1880 rok
Według przekazów historycznych, drewniany zamek Wronin (bo taka była jego pierwotna nazwa) w Czorsztynie, miał powstać już w roku 1246, a jego właścicielem był Piotr Wydżga. Jednak pierwsze zapiski o murowanym zamku pochodzą z 1320 roku gdzie jego fundatorem był konwent klarysek ze Starego Sącza, w którego władaniu zamek był w końcu XIII i na początku XIV wieku. W 1348 roku pojawiła się nazwa Czorsztyn, zamek stał się wówczas własnością królewską i pełnił rolę militarnej ochrony granicy królestwa Polskiego z Węgrami. Drugie zadanie zamku było zgoła inne, mianowicie był on komorą celną. W tym miejscu przecinały się dwa bardzo ważne szlaki handlowe, pierwszy który zaczynał się w stolicy Węgier, prowadził przez Nowy Sącz aż do Krakowa. Drugi biegł przez Podhale z Nowego Targu do Sącza.
Rycina Czorsztyn i Niedzica 1846 rok.
Na opierający się dotychczas szczęśliwie zbrojnym atakom zamek czorsztyński klęska spadła w 1598 roku, atak przyszedł z najmniej spodziewanej strony. Olbracht Łaski, właściciel zamku Dunajec w Niedzicy, ze 100 osobowym oddziałem dowodzonym przez Jędrzeja Koseckiego obległ zamek. Nie mogąc zdobyć twierdzy bronionej przez synów Sienieńskiego, użył chytrego podstępu, kazał pochwycić rodziny właścicieli zamku i zagroził na ich oczach wymordowaniem zakładników. Obrońcy otworzyli bramy, wpuszczając wrogów do twierdzy. Łaski obrabował zamek z kosztowności, i przez rok był panem na zamku, pobierał czynsz od chłopów interwencja króla zakończyła władanie.
Czy wiesz że : Widok ufortyfikowanej budowli natchnął sławnego kompozytora Karola Kurpińskiego (1785–1857) do skomponowania opery komicznej „Zamek na Czorsztynie” czyli „Bojomir i Wanda” , do której libretto napisał Józef Wawrzyniec Krasiński. Operę wystawiono po raz pierwszy w Warszawie w 1819 roku.
Widok z jeziora od południa Widok z jeziora od południa Front zamku z wieżą Baranowskiego Brama wjazdowa na dziedziniec pod zamkiem Wejście na dziedziniec zamku średniego Dziedziniec zamku średniego Zamek górny – taras widokowy Dawne pomieszczenie gospodarcze Piwnica zamku górnego – fragmenty portali Pomieszczenie zamku górnego Pomieszczenie mieszkalne II piętro baszty Baranowskiego Widok na dziedziniec zamku średniego Fragment muru obwodowego zewnętrznego dziedzińca Wejście do zamku Wejście na zamek górny
Powstanie chłopskie pod wodzą Aleksandra Kostki Napieralskiego
Historyczna tablica pamiątkowa postawiona na zamku, przez władze PRL 24.06.1951 roku w 300-letnią rocznicę, upamiętniająca powstanie chłopskie.
Na początek przedstawmy przywódcę buntu. Kim był ów Napierski. Do dziś nie ustalono, być może agentem szwedzkim, lecz co bardziej prawdopodobne emisariuszem Bohdana Chmielnickiego, który wiosną 1651 dążył na czele Kozaków i Tatarów do wywołania w Koronie powstania przeciwko szlachcie. Aleksander Kostka-Napierski próbował prowadzić akcje dywersyjne wśród chłopów na Podhalu. Pochodził prawdopodobnie ze szlacheckiego rodu z Mazowsza. Według jednej z hipotez był naturalnym synem króla Władysława IV, według innej nazywał się Wojciech Stanisław Bzowski. Był w nowicjacie jezuickim, potem służył w wojsku polskim i szwedzkim. Podczas wojny trzydziestoletniej był kapitanem armii szwedzkiej. Te związki ze Szwecją zaowocowały podejrzeniem o agenturalną działalność na rzecz Sztokholmu. Przed 1648 wrócił do Polski, a w 1648 jako agent króla Władysława IV wyjechał do Anglii, Francji, Hiszpanii i Szwecji w celu uzyskania pomocy i wsparcia dla wojny z Turcją. Po śmierci Władysława IV z upoważnienia nowego króla Jana Kazimierza w 1650 zajmował się prawdopodobnie werbowaniem chorągwi.
Położenie chłopów pańszczyźnianych w Polsce szlacheckiej było w tamtych czasach bardzo niekorzystne (małe słowo ), wiek XVII to wiek największego ucisku pańszczyźnianego polskiej wsi, wiec odezwy jakie wygłaszał Napierski do chłopów, padały na podatny grunt. Zamek czorsztyński w tych niespokojnych czasach kojarzony był z przemocą, łamaniem prawa, więzieniem, torturami, którego autorami byli czorsztyńscy starostowie i tenutariusze m.in. Paniowscy, Dembińscy, Sienieńscy, Cikowscy, Baranowscy i Potoccy. Właśnie to wykorzystał Aleksandr Kostka Napierski, który miał rzekomo chcieć ulżyć ciężkiej doli chłopów i 14 czerwca 1651 roku wykorzystał moment, zamek Czorsztyn był bez załogi, a okoliczna szlachta brała udział w pospolitym ruszeniu, poprowadził górali i opanował go na krótki czas. Korzystając z pomocy sołtysa Czarnego Dunajca Stanisława Łętowskiego zwanego Marszałkiem, oraz rektora szkółki parafialnej w Pcimiu Marcina Radockiego. Dziś wiadome jest że, oprócz nawoływania do buntu chłopskiego, miał opanować zamek, by umożliwić bezpieczne przejście wojskom siedmiogrodzkim dowodzonym przez Jerzego II Rakoczego, które sprzymierzone były z Kozakami i miały opanować Kraków, do czego nie doszło, oraz zrobić zamieszanie w obozie Polskim aby wieść o buncie trafiła na Ukrainę, pod Beresteczkiem, żeby pospolite ruszenie uświadomiło sobie, że kiedy oni tu na Ukrainie „własną piersią Rzeczpospolitą zasłaniają”, ich domy i rodziny w Koronie zostały właściwie bez ochrony. Z perspetywy czasu można stwierdzić iż, Napierski wykonał po części zalecenia Chmielnickiego. Po zwycięstwie Króla nad Kozakami pod Beresteczkiem szlachta odmówiła królowi dalszego udziału w kampanii, obawiając się o swoje majątki, przez co król Jan Kazimierz nie mógł w pełni wykorzystać zwycięstwa w bitwie. 16 lipca król zdał dowództwo w ręce hetmanów koronnych i wrócił do Warszawy. 22 września zawarto ugodę pod Białą Cerkwią.
Losy Aleksandra Kostki-Napierskiego i jego kompanów były straszne. O sytuacji na Podhalu dowiedział się biskup Krakowa Piotr Gembicki. Wysłał do Czorsztyna Michała Jordana z 60 piechurami i 25 dragonami. Jednak ci nie zdołali odbić zamku, a słysząc wieści o zbliżającej się odsieczy dla Napierskiego, musieli się wycofać do Krakowa. Biskup zgromadził siły, które miały wynieść około 1,5 tysiąca ludzi plus artyleria. Dowodzenie tą armią powierzył pułkownikowi Wilhelmowi Jarockiemu. Armia ta 22 czerwca 1651 roku, stanęła obozem pod zamkiem Czorsztyn, a obrońcy w sile około 50 ludzi rozpoczęli dramatyczną obronę, z góry skazując się na porażkę. Po dwóch dniach stawiania oporu, obrońcy skapitulowali i oddali zamek, a wraz z nim przywódców: Łętowskiego, Radockiego i Kostkę Napierskiego. Wojska krakowskie obsadziły zamek, a pułkownik wraz z jeńcami powrócił do Krakowa. 18 lipca 1651 roku, wyrokiem sądu, przywódców buntu skazano na śmierć. Aleksandra Napierskiego przez wbicie na pal, Stanisława Łętowskiego, poprzez powieszenie i poćwiartowanie, a Marcina Radockiego na ścięcie mieczem. Wyrok wykonano w Krakowie, na Wzgórzu św. Bronisławy, w miejscu zwanym dziś Na Zbóju.
Źródła historyczne pisane
Opis Zamku w Czorsztynie – Tygodnik Ilustrowany 1862 rok
[…] Położenie zwalisk zamku czorsztyńskiego, jest jednem z najromantycznjszych w obwodzie sandeckim. Tysiące wzbudza uczuć ten widok gór skalistych tylekroć opisany, z świerkowemi gajami swemi, granitowemi płytami, stromemi urwiskami i bystremi wodami Dunajca, który prześlizguje się pomiędzy skały i kamienie. Żaden rysunek i żaden opis nie zdoła oddać wszystkich piękności tej karpackiej przyrody, skupionych tam razem, na które, by je oglądać i pojąć, oko i czucie zwyczajne nie wystarczy, trzeba do tego oka i uczucia poety; z takiem spoglądał na nie nasz Seweryn Goszczyński, od którego też pożyczamy po większej części słów pięknego opisu. Zawaliska Czorsztyna są siedzibą mnóstwa podań romantycznych, które tak chętnie przylegają do dawnych gruzów historycznych; mnóstwo też o nim mamy wierszem i prozą pisanych powieści; wszakże jedna nawet z dawniejszych a rzadkich operetek naszych, tyle niegdyś ulubiona, nosi nazwę ” Zamku na Czorsztynie”. I nic dziwnego; do nazwy zamku bowiem czorsztyńskiego łączy się wiele pamiątek prawdziwych, zapisanych na kartach dziejów naszych. Początek zamku tego niknie w mgle dalekiej przeszłości; podobno stał już przed Kazimierzem Wielkim, który go odnowił i wzmocnił. W nim, jak podanie niesie, mieszkał Zawisza Czarny, ten nasz bohater bez skazy i zmazy. Samotne zamku tego położenie w okolicy górzystej; na pograniczu dwóch krajów dawało nieraz sposobność do zbierania się w nim band rozbójników, którzy stąd rozpuszczali swe zagony. I tak w roku 1401 zgraja rozbójniczej szlachty miała tu swój bezpieczny przytułek; musiano aż użyć siły zbrojnej na odzyskanie zamku i osłonięcie okolicy od łupiestwa…. Lecz nie same rozbójnicze pamiątki przemawiają z gruzów Czorsztyna. Tu w roku 1440 przebywał ze świetnym orszakiem Władysław Jagiełło, udając się na objęcie tronu węgierskiego; tu po dwudniowym pobycie żegnał się z matką Zofią i bratem Kazimierzem, którzy go do granicznego zamku ojczystego odprowadzili. W roku 1655, w smutnej okoliczności, przebywał, tu król Jan Kazimierz, uchodzą przed Szwedami, którzy cały kraj najezdniczemi swemi wojskami zaleli. […]
Tygodnik Ilustrowany 1862 rok str.5 [ zobacz pełny tekst
Strona internetowa : www.zamekwczorsztynie.pl oraz www.pieninypn.pl/czorsztynParking znajduje się w pobliżu zamku. Droga do zamku jest zamknięta dla samochodów.Dojście do zamku pieszo od parkingu szlakiem zielonym ok. 5-10 min.Wstęp do zamku jest płatny, dzieci do 6 lat wchodzą bezpłatnie.Bilety do zamku sprzedawane są na bieżąco. Kasa nie prowadzi rezerwacji ani przedsprzedaży.Zamek czynny jest od maj-wrzesień od 9.00-18.00, poza sezonem wtorek-niedziela 10.00-15.00. Jeśli chcemy zwiedzić dodatkowo ruiny Zamku Dunajec w Nidzicy, to warto skorzystać z rejsu po jeziorze czorsztyńskim. Pomiędzy zamkami Czorsztyn – Niedzica kursuje statek “Dunajec” i “Harnaś”. Na pokład można zabrać rowery, wózki dziecięce oraz inne niewielkie przedmioty. Przystań statków znajduje się w miejscowości Niedzica tuż pod zamkiem oraz w miejscowości Czorsztyn nieopodal przystani “Harnaś” do której prowadzi ścieżka z zamku w Czorsztynie. Kupujemy bilet w dwie strony, po zwiedzeniu zamku po drugiej stronie jeziora wracamy statkiem na parking gdzie mamy samochód. Oferta, cennik – [www.jezioroczorsztynskie.com ]
