Egipt to pierwsza wielka cywilizacja w historii świata, której mieszkańcy pozostawili po sobie nieśmiertelną sztukę i niesamowita architekturę. Stare powiedzenie mówi, „Egipt jest darem Nilu” i widać nadal jest prawdziwe. Bez rzeki nie byłoby żyznej ziemi, rolnictwa, czy energii elektrycznej. Większość ludzi kojarzy jednak ten niezwykły kraj głównie z wakacyjna przygoda, kolorowym podwodnym światem, złotym piaskiem i wiecznym słońcem. Co sprawiło, że ja pojechałem do Egiptu?. Po prostu byłem zafascynowany historią o mumiach, piramidach i ludziach żyjących w jednej z najstarszych cywilizacji. Pragnąłem zobaczyć piramidy, muzeum egipskie, Dolinę Królów, Świątynie Karnaku i wiele innych ciekawych miejsc. Wszystko to udało mi się zobaczyć.
Trudno znaleźć drugi taki kraj. Ma on w sobie wszystko, czego można potrzebować turysta, maniak historii i wieżę że na pewno każdy znajdzie coś dla siebie. Jednak ostatnie lata to fala terroru która skutecznie i powoli zabija przemysł wakacyjny spowodował on, iż duża część turystów przestała jeździć w te rejony, choć wiele biur i hoteli znacznie obniża ceny i za mniejsze pieniądze niż w poprzednich latach można odwiedzić ten kraj. Jechać czy nie pozostawiam każdemu do przemyślenia.

Starożytny Egipt – Zarys Dziejów

Najstarsze ślady działalności człowieka na terenie Egiptu pochodzą z okresu paleolitu, kiedy to grupy nomadów zaczęły gromadzić się w okolicy Nilu, na co wskazują znalezione na pustyni kamienne groty strzał i sierpy. Wtedy też najprawdopodobniej rozpoczęła się rolnicza działalność miejscowych społeczności nad Nilem, jednakże nie można jeszcze mówić w tym okresie o prawdziwie osiadłym charakterze życia.

Okres predynastyczny (ok. 6000–ok. 3100 p.n.e.) – Pierwsi mieszkańcy Doliny Nilu
Tradycyjnie za egipskim kapłanem Manetonem (IV/III w. p.n.e.) chronologia dziejów starożytnego Egiptu opiera się na podziale na trzydzieści kolejno panujących po sobie dynastii. Jednak dzięki badaniom archeologicznym wiadomo dzisiaj o przeszłości Egiptu sprzed okresu opisywanego przez Manetona, mówi się także o okresach predynastycznym i protodynastycznym. Cywilizacja egipska powstała na drodze ewolucji z szeregu rolniczych kultur w dolinie Nilu. Za pierwsze z nich uważa się neolityczne kulturę fajumską (5450 – 4400 p.n.e.) z oazy Fajum, kulturę Merimde (5000 – 4100 p.n.e.) oraz kulturę badaryjską (4400 – 4000 p.n.e.), będącą najwcześniejszą kulturą neolityczną w Górnym Egipcie. Znacznie odmienne od nich były kultury Nagada I i II z IV tysiąclecia p.n.e., poprzedzające bezpośrednio historyczną epokę dziejów Egiptu. Przede wszystkim obie miały znacznie większy zasięg. W kulturze Nagada I zaobserwować już można cechy społeczeństwa rozwarstwionego i zorganizowanego hierarchicznie. Nagada II to kultura o znacznie większym zasięgu, bo obejmowała całą dolinę Nilu i Deltę, a także utrzymywała kontakty z innymi krajami.

Okres wczesnodynastyczny (ok. 3100–ok. 2686 p.n.e.)
Okres historyczny starożytnego Egiptu rozpoczął się wraz z założeniem pierwszej dynastii z This i zjednoczeniem Górnego (południowego) i Dolnego (północnego) Egiptu przez Menesa (Narmera). W okresie tym, zwanym przez Manetona tynickim, ostatecznie ukształtowały się wierzenia religijne Egipcjan, powstawała technika, sztuka i pismo hieroglificzne, na szerszą skalę zaczęto stosować miedź, wytwarzano więcej wyrobów ze złota i kości słoniowej. Egipski władca, który rezydował w Memfis, uważany był za wcielenie boga Horusa, który rządził za jego pośrednictwem. Pierwsi królowie Egiptu próbowali podporządkować sobie sąsiednie krainy Nubię i Libię, by zapewnić dostawy brakujących towarów drewna, szlachetnych kamieni i materiałów budowlanych. W Górnym Egipcie niemal zupełnie zrezygnowano z ozdobnej ceramiki na rzecz malowideł ściennych. Do ich wykonywania nie używano już tylko jednego koloru, lecz trzech: białego, czarnego i czerwonej ochry. Ponadto rozszerzyły się znacznie tematyka i motywy. Oprócz statków z flagami malowano epizody myśliwskie i wojenne oraz postacie tancerek. Powstawała sztuka rzeźbiarska. Tworzono statu- etki nagich kobiet i zwierząt. Przede wszystkim wykonywano je z kości słoniowej. Te same wzory przedstawiano na paletach z zielonego łupku. Palety te, rozmiarami i kształtem przypominające tarcze, składano wraz z ozdobnymi maczugami w świątyniach (źródło: Etienne Drioton „Egipt faraonów”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970). Życie ludności terenów Górnego Egiptu skupiało się wokół osad: Abydos, Hierakonpolis, Nagada. Wypracowana została kultura materialna, oraz wyraźny podział na biednych i bogatych. Bogata arystokracja zaczęła inwestować w rzemieślników, wytwórców i kupców. Rozwijał się handel z sąsiednimi społecznościami Nubii i Delty. Handel zagraniczny przyczynił się do rozwoju kultury nagadyjskiej (źródło: Dziennik Polski, Narodziny Egiptu, 01.04.2009).

Stare Państwo (ok. 2686–ok. 2181 p.n.e.)
Stare Państwo (dynastie od III do VI) znane jest szczególnie z monumentalnych budowli: mastab, okazałych świątyń i oczywiście najsłynniejszych – piramid. Pierwsza z nich to schodkowa piramida faraona Dżesera wybudowana w Sakkarze, a zaprojektowana przez Imhotepa. Kolejne, budowane przez władców IV dynastii w Gizie, to piramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Monumentalne budownictwo egipskie jest świadectwem sprawnej organizacji państwowej, a także uwielbienia, jakiego doświadczali faraonowie. W Egipcie panował wtedy dobrobyt, czego przykładem może być dynamiczny rozwój rzemiosła i handlu. Religia i polityka przenikały się, ale rola kapłanów nie była jeszcze tak wielka, jak w późniejszych okresach. W zasadzie można mówić o podporządkowaniu kapłanów władzy królewskiej. Za czasów V dynastii najważniejszym z egipskich bogów stał się bóg słońca Re, czczony w Heliopolis. Faraon został uznany za syna boga Re, a po śmierci uosabiano go z bogiem płodności i władcą podziemi Ozyrysem.

Pierwszy Okres Przejściowy (ok. 2181–ok. 2133 p.n.e.)
Okres anarchii po upadku Starego Państwa współcześni historycy nazwali Pierwszym Okresem Przejściowym. Według Manetona miało wówczas panować pięć dynastii (VII – XI), w rzeczywistości żadna z nich nie rządziła jednak w całym kraju. Stopniowo pozycja religijna i polityczna faraona w państwie ulegała osłabieniu, a coraz większą rolę zaczęli odgrywać lokalni urzędnicy. Postępująca decentralizacja doprowadziła do poważnego kryzysu władzy centralnej i w końcu do całkowitego załamania się władzy królewskiej i rozpadu państwa na dzielnice, przy czym wyraźnie zaznaczył się podział sprzed zjednoczenia, na Egipt Górny i Dolny. Trwającemu kilkadziesiąt lat pierwszemu okresowi przejściowemu, obok politycznego kryzysu (zaburzenia społeczne i inwazje z Azji), towarzyszyły zjawiska kryzysu kulturowego: niszczenie i dewastacja posągów królewskich, rabowanie grobowców i piramid.

Średnie Państwo (ok. 2133–ok. 1786 p.n.e.)
Jedność Egiptu odtworzył Mentuhotep II (XI dynastia) z Teb, rozpoczynając okres Średniego Państwa, które sięgało już po drugą kataraktę. Kolejny okres świetności państwa egipskiego, po jego zjednoczeniu przez Mentuhotepa II, rozpoczął się od panowania faraona Amenemhata I, który ponownie uczynił Memfis stolicą państwa. Dzieje Egiptu, zwłaszcza w czasie panowania XII dynastii, wkroczyły w epokę uważaną za klasyczną, zarówno przez samych Egipcjan w późniejszych okresach, jak i przez współczesnych badaczy. W czasach Średniego Państwa znacznie rozkwitł handel z Mezopotamią, Cyprem, Kretą, a rzecznikiem egipskim było miasto Byblos, gdzie panowała miejscowa dynastia, posługująca się egipskimi hieroglifami. Również w literaturze i sztuce nastąpiła tzw. epoka klasyczna. Szczególnie trwały okazał się język średnioegipski, będący klasycznym językiem tekstów religijnych i oficjalnych napisów królewskich. Jeszcze w okresie XIII dynastii Egipt pozostawał stabilny, jednakże u schyłku jej panowania państwo zaczęło tracić swą potęgę wewnętrzną i zewnętrzną. Drogą pokojowej migracji zaczęli pojawiać się nowi przybysze z Azji, co okazało się zapowiedzią obcego panowania w Egipcie w tzw. Drugim Okresie Przejściowym.

Drugi Okres Przejściowy (ok. 1786–ok. 1567 p.n.e.)
Wraz z nadejściem XIII dynastii Egipt ponownie ogarnął okres niepokojów, podobny do tego jaki miał miejsce u schyłku Starego Państwa. XIII dynastia liczyła ok. 50 królów, którzy często byli uzurpatorami i rządzili bardzo krótko. Niektórzy badacze XIII dynastię zaliczają do tego okresu, który charakteryzował się ogólną destabilizacją polityczną państwa i rozbiciem dzielnicowym. W okresie tym panowali tzw. Hyksosi. Wywodzili się oni prawdopodobnie z ludności azjatyckiej, osiedlającej się już w czasach świetności Średniego Państwa, we wschodniej Delcie Nilu. Rządy Hyksosów reprezentowane były jako dwie równoległe dynastie (XV i XVI), kontrolujące większą część Dolnego i Środkowego Egiptu. W Górnym Egipcie znaczną niezależnością cieszyli się tebańscy władcy z XVII dynastii i to oni właśnie toczyli liczne wojny z Hyksosami. Zmagania ich zwieńczył Ahmose (tradycyjnie uważany za założyciela XVIII dynastii) zdobywając twierdzę Hyksosów – Awaris. To pierwsze panowanie obcych władców w Egipcie pozostało na długo w pamięci przyszłych pokoleń. Ahmose ponownie zjednoczył kraj, który wkroczył w tzw. okres Nowego Państwa.

Nowe Państwo (1550-1070r p.n.e.)
W okresie tym Egipt osiągnął apogeum znaczenia i potęgi. Granice państwa na skutek podbojów sięgnęły rzeki Eufrat. Często określa się ją jako odrodzenie w dziejach starożytnego Egiptu. Najważniejsi faraonowie z XVIII dynastii, którzy przyczynili się do ekspansji egipskiej, to Totmes I i Totmes III. Jako znaczącą postać wymienić także należy królową Hatszepsut oraz faraona Echnatona, który przeprowadził reformę religijną, “króla-chłopca” Tutanchamona czy Ramzes II i Ramzes III. Za panowania tych ostatnich z XIX dynastii Egipt stał się za czołową potęgą ówczesnego świata. Niestety po śmierci Ramzesa III rozpoczął się stopniowy upadek królestwa. Warto również dodać, że Nowe Państwo to nie tylko epoka świetności politycznej i militarnej, ale również niebywały rozwój sztuki. W ciągu panowania trzech dynastii od XVIII do XX powstało więcej pomników i budowli, aniżeli w okresach wcześniejszych czy późniejszych m.in. Dolina Królów, gdzie chowano zmarłych monarchów, powstały wielkie kamienne świątynie w Karnaku, Luksorze, Abu Simbel i Medinet Habu.

Trzeci Okres Przejściowy (ok. 1085–664 p.n.e.)
Tak jak w poprzednich okresach przejściowych Egipt był rozbity politycznie. Przy czym jeśli w Drugim Okresie Przejściowym główną rolę odgrywali Hyksosi, tak w tym okresie inicjatywę polityczną przejęły dynastie libijskie (XXII i XXIII) i kuszycka (XXV). Na południu wokół ośrodka religijnego w Tebach powstało silne, niezależne państwo pod władzą kapłanów Amona. W 671 p.n.e. Memfis opanowali Asyryjczycy, którzy 8 lat później zajęli również Teby.

Okres Późny (664–332 p.n.e.)
Rządy dynastii XXV – XXXI w latach 715 – 332 p.n.e. określane są jako Okres Późny w dziejach Egiptu. W 715 roku p.n.e. Nubijski faraon Piancki z XXV dynastii zjednoczył Egipt Górny i Egipt Dolny. W latach 668 – 654 p.n.e. miała miejsce okupacja asyryjska, która została odparta przez królów egipskich. Nie był to jednak koniec najzdów obcych ludów. W 525 roku p.n.e. część ziem egipskich znalazła się pod panowaniem Persów. W 341 roku p.n.e. rozpoczęła się druga okupacja perska. Koniec Egiptu faraonów nastąpił w 332 roku p.n.e, kiedy to król Macedonii Aleksander Wielki podbił ziemie należące do państwa egipskiego otwierając nowy okres – tzw. Epokę grecką.

Epoka grecka – dynastia Lagidów (332–30 p.n.e.)
Trzy wieki pod panowaniem greckiej dynastii zapoczątkował jeden z dowódców Aleksandra Wielkiego – Ptolemeusz syn Lagosa. Panowanie greckie, pomimo, iż wywoływało powstania i bunty, generalnie koncentrowało się wokół Egiptu i władcy dbali o jego interesy polityczne w takim samym stopniu, jak faraonowie w poprzednich wiekach, a więc w tradycyjny sposób dążyli do powiększenia posiadłości egipskich na Bliskim Wschodzie. W okresie greckim wznoszono tradycyjne egipskie świątynie, a w sferze religijnej był to okres największego rozwoju kultów zwierzęcych. W II w. p.n.e. nastąpił okres politycznej i ekonomicznej destabilizacji państwa, a południem kraju wstrząsały rewolty. Bezustannie walczący o tron, kolejni władcy nie byli w stanie przeciwstawić się rosnącej coraz bardziej potędze Rzymu. Będąc wciąż potęgą gospodarczą, Egipt politycznie i militarnie znaczył coraz mniej. W 30 p.n.e. kraj nad Nilem stał się częścią Imperium Rzymskiego.

Okres rzymski (30 p.n.e.–395 n.e.)
Po śmierci Kleopatry VII, ostatniej przedstawicielki dynastii Lagidów, Oktawian August przyłączył de facto Egipt do imperium rzymskiego. W zasadzie odbyło się to bez większych oporów, pomijając pewne reakcje o wąskim zasięgu na południu kraju. W początkowym okresie rządów rzymskich zaznaczył się pewien wzrost dobrobytu, wynikający z usprawnienia administracji pod okiem rzymskich urzędników. Z czasem zaczęły się pojawiać poważne problemy wynikające z nadmiernego obciążenia podatkami i chociaż niektórzy cesarze (Hadrian) darzyli Egipt szczególną przychylnością, to jednak nie wpływało to na poprawę sytuacji miejscowej ludności – zarówno Greków, zamieszkujących większe ośrodki miejskie, jak i Egipcjan. Egipt zasłynął w tym czasie jako ośrodek różnych kultów, które zaczęły się szeroko rozprzestrzeniać w imperium Rzymskim. Religia egipska z czasów faraonów wciąż była żywa, chociaż była przesycona wpływami panteonu greckiego. Kres cywilizacji starożytnego Egiptu położył nie Rzym, ale chrześcijaństwo, które w zasadniczy sposób przeobraziło kulturę Egiptu.

Umowną i symboliczną datą zakończenia epoki starożytnego Egiptu jest prawdopodobnie rok 395 (choć nie wszyscy historycy tak twierdzą), a więc data podziału państwa rzymskiego przez Teodozjusza na dwie części. Do uznania tej daty skłoniło uczonych datowanie najpóźniejszej znanej inskrypcji hieroglificznej z wcześniejszego 394 roku, co w jakimś stopniu ma również swój symboliczny charakter. Po roku 395 Egipt, w znacznym już stopniu chrześcijański, wszedł w orbitę dziejów części wschodniej – Bizancjum, otwierając nowy rozdział.

Źródło: Wolna encyklopedia Wikipedia, Egipt przewodnik turystyczny Aleksander Łamek wersja bezpłatna do wolnej publikacji, „Świat starożytny” Historia starożytna i teksty dla szkół średnich, Encyklopedia PWN