Spytkowice to wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim, w gminie Spytkowice. Jest jedną z najstarszych okolicznych miejscowości. Pierwsza wzmianka historyczna o Spytkowicach, pojawia się już na początku XIII stulecia. Jak mówią przekazy kronikarskie podobno istniał na tych terenach gródek książęcy, ponieważ w 1229 roku Henryk Brodaty zwołał tu wiec możnych, w trakcie którego został podstępnie pojmany przez ludzi Konrada Mazowieckiego. Dlatego przypuszczać należy iż, osada musiała mieć spore znaczenie, skoro infrastruktura była odpowiednia na przyjęcie tak ważnych gości.
Spytkowice do lat dwudziestych XIV wieku nazywane były wsią. Niewykluczone jest też, że na początku rządów księcia oświęcimskiego Jana I Scholastyka, podjęto tu próbę lokacji miasta. Nie ma jednak niezbitych dowodów na to, że miejscowość lokowano na prawie miejskim, a nawet jeżeli, to proces lokacji zakończyć się musiał fiaskiem, gdyż późniejsze źródła niezmiennie nazywają miejscowość wsią. Historycy badający dzieje ziemi spytkowickiej stwierdzili, że do naszych czasów zachowały się bardzo skąpe i fragmentaryczne materiały źródłowe. Niewiele o tych ziemiach pisał również Jan Długosz, gdyż zapiski są bardzo lakoniczne, a o niektórych wioskach zupełnie nic nie wspomina. Nie zachowały się też, lub ich nie przeprowadzono lustracje i rejestry dóbr z lat 1629, 1680, 1714 i 1764. Wyjątkowo mizerne są także akta sądowe od XV do XVIII wieku, które dotyczyły wiosek obecnej gminy Spytkowice. Większość materiału źródłowego po prostu przepadła w zawierusze dziejów.
Jedno jest pewne, obszar gminy Spytkowice jest terenem o dość dużym nasyceniu cennymi budowlami zabytkowymi z różnych epok, które warto odwiedzić. Do najcenniejszych zabytków na pewno zaliczyć można obiekt architektury rezydencjonalnej w postaci zespołu zamkowo–parkowego w Spytkowicach. W tym miejscu warto dodać, że zamek nie jest dostępny do zwiedzania, ponieważ mieści się w nim oddział Archiwum Narodowego w Krakowie, no chyba że się jest historykiem lub archiwistą, to wtedy pewnie można.
Zamek położony jest w północnej części Spytkowic, nad potokiem Bachówka. Po raz pierwszy wspomina o nim dokument z 1543 roku, określający go jako „castrum seu fortalicium„. Został zbudowany przez Wawrzyńca Myszkowskiego z częściowo drewnianego gotyckiego dworu obronnego, w całości murowany dwór w stylu gotycko-renesansowym. W trakcie prac, podwyższono wieżę i dobudowano dwa skrzydła, przekształcając dwór w obronny pałac. W barokową rezydencję przekształcił go biskup krakowski Marcin Szyszkowski przed 1630 rokiem. Syszkowscy władali dobrami spytkowickimi do 3 ćwierci XVII wieku, kiedy to trafiły w ręce Opalińskich , którzy nie dbali o rezydencję tak, że w początkach XVIII wieku był już w złym stanie. Wkrótce klucz spytkowicki przejęła rodzina Sieniawskich, a po nich drogą koligacji rodzinnych, przeszedł na własność Czartoryskich. W drugiej połowie XVIII wieku tylko południowe skrzydło zamku nadawało się do użytkowania, pozostałe były zrujnowane. Na początku XIX wieku zamek przeszedł w ręce rodziny Potockich herbu Pilawa i to oni byli jego ostatnimi przedwojennymi właścicielami. W 1945 roku, w wyniku działań wojennych, pożar dodatkowo zniszczył i tak podupadłą już rezydencję. Po wojnie na podstawie dekretu o reformie rolnej Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego znacjonalizowano dobytek Potockich, zamek został przejęty przez Skarb Państwa, a majątek został rozparcelowany. W latach 80-tych i 90-tych ubiegłego wieku, w wyniku przeprowadzonych prac remontowych i rekonstrukcyjnych, przywrócono zamkowi jego dawny, wczesnobarokowy wygląd. Budynek jest murowany, piętrowy, posiada trzy skrzydła z prostokątnym dziedzińcem i kwadratową wieżą na narożniku południowo-wschodnim. Od frontu rozpościera się niewielka fosa z kamiennym mostem. W najstarszych częściach skrzydła frontowego widoczne są fragmenty kamiennego muru, pozostawione bez tynku. Piętrowe skrzydła nakrywają wysokie, dwuspadowe dachy, mieszczące użytkowe poddasze. We wnętrzach jak można wyczytać w informatorach, zachowały się wspaniałe, kamienne portale: od późnogotyckiego w południowo-wschodnim narożniku zamku, poprzez renesansowe aż do barokowych z herbem Ostoja. Po północnej stronie zamku rozciąga się zabytkowy park, za którym do czasów obecnych przetrwały zarysy stawów.
W 1995 roku jak już wyżej wspomniałem w zamku rozpoczęła działalność Archiwum Narodowe w Krakowie – Ekspozytura w Spytkowicach, jako główne zaplecze magazynowe oddziałów, dlatego też zamek nie jest udostępniony do zwiedzania. Obecnie w magazynach zgromadzono ok. 15 km bieżących akt. Ekspozytura przechowuje również ok. 2,5 km dokumentacji niearchiwalnej, głównie dokumentacji osobowo–płacowej.
Popularne w tej chwili... Źródło: Wikipedia, www.zabytek.pl, www.spytkowice.net.pl, Przewodnik „Rowerem po Dolinie Karpia”, Sakralne Dziedzidztwo Małopolski – www.sdm.upjp2.edu.pl/miejscowosci/spytkowice
Ciekawostka… W okolicy zamku znajdowało się wiele stawów rybnych, będących źródłem sporych dochodów. Spór o stawy doprowadził w 1513 r. do śmierci ostatniego z książąt zatorskich, Janusza V, który zginął z ręki Wawrzyńca Myszkowskiego. Dzięki gospodarce rybnej syn Wawrzyńca, Mikołaj Myszkowski, był w poł. XVI w. jednym z najbogatszych ludzi w Królestwie.
