Zabytkowy pałac w Nieborowie, miejsce wpływowych polskich rodów

Nieborów to niewielka wieś położona w województwie łódzkim w odległości; od Łodzi 65 km, Warszawy 72 km i Łowicza 9 km. Historycznie okolice Nieborowa były zaludniane od dawna, o czym świadczyć mogą odkryte w pobliskiej Wólce Łasieckiej stanowiska kulturowe z późnego okresu rzymskiego. Nazwa Nieborów, a raczej Nyeborowo lub Nyeborow w źródłach historycznych po raz pierwszy występuje w dokumentach kościelnych w XIV wieku. Jej założycielem mógł być niejaki bliżej nieznany Niebor, którego imię jest zaświadczoną w źródłach formą nazwy osobowej (antroponimiczna).

Pałac w XVIII wieku, rys. A. Gierymski źródło: Kujawska Biblioteka Cyfrowa

A jaka atrakcja dziś znajduje się w tej niewielkiej miejscowości? Oczywiście piękny zabytkowy pałac wielu wpływowych rodów arystokratycznych, głównie Radziwiłłów. Pałac, jest nie tylko pięknym miejscem, ale posiada również niezwykle interesującą historię, o której możemy dowiedzieć się w trakcie jego zwiedzania. Wnętrze, zarówno jak i sam budynek, robi na odwiedzających ogromne wrażenie. Magnacka siedziba jest prawie całkowicie wyposażona w XVIII-wieczne meble, obrazy i inne cenne przedmioty i jako jedna z nielicznych rezydencji magnackich w Polsce zachowała się w niemal nienaruszonym stanie.
Historycznie pierwszy dwór w Nieborowie zbudowano w miejscu obecnego pałacu, w pierwszej połowie XVI wieku przez Nieborowskich herbu Prawda. Miał on formę przejściową między wieżą mieszkalną a renesansowym dworem-kamienicą. Mógł być prawdopodobnie zlokalizowany na wyspie stawu lub w miejscu dzisiejszego pawilonu przy dziedzińcu przed pałacem. W pobliżu dworu stały zabudowania gospodarcze. Cały zespół otaczała nawodniona płytka fosa. Niewykluczone, że w pierwszej połowie XVII wieku do elewacji północnej dobudowano ryzalit mieszczący klatkę schodową. Budynek był wówczas typową szlachecką siedzibą wiejską

Stan obecny

XIX w.

Strona frontowa pałacu Rys. czarno-biały S. Masłowski 1877 R. źródło: Antykwariat online

Stan obecny

XIX w.

Pałac od strony parku Rys. czarno-biały S. Masłowski 1877 R. źródło: Antykwariat online

Początki zespołu pałacowo-ogrodowego w Nieborowie sięgają około 1690 roku, kiedy to majątek nabył kardynał Michał Stefan Radziejowski. Kardynał rozbudował dawny dwór, przekształcając go w pałac barokowy wg projektu Tylmana z Gameren, spolszczonego Holendra, najwybitniejszego architekta XVII wieku działającego w naszym kraju. Portret kardynała można zobaczyć w pałacu w Nieborowie, gdzie znajdują się też dwa olbrzymie weneckie globusy z XVII wieku i cenny księgozbiór.

Kardynał Michał Stefan Radziejowski (źródło: Wikipedia)

Biblioteka

Prawdopodobnie, równolegle z pałacem po jego stronie południowej wytyczony został regularny ogród. Po śmierci kardynała Pałac w Nieborowie wielokrotnie zmieniał właścicieli. W latach 1697-1765 właścicielami Nieborowa byli Towiańscy i Lubomirscy, a następnie kasztelan dobrzyński, Stanisław Łochocki. Znaczniejsze zmiany w rezydencji przypadły na lata 1765-1774, kiedy Nieborów należał do księcia Michała Kazimierza Ogińskiego. W latach 1774-1831 dobra nieborowskie stały się własnością miecznika Wielkiego Księstwa Litewskiego – Michała Hieronima Radziwiłła oraz jego żony Heleny z Przeździeckich. Ta słynna z urody i zamiłowań artystycznych dama, twórczyni ogrodów w pobliskiej Arkadii, poświęciła wiele czasu i pieniędzy na upiększenie Nieborowa. Trzeba tu zaznaczyć, że i sam Michał Hieronim Radziwiłł fortuny nie trwonił i inwestował w pałac. Wyposażył go m.in. w stylowe meble, tkaniny, obrazy i rzeźby oraz przedmioty rzemiosła artystycznego. Założył bogatą w zbiory bibliotekę, gdzie było ponad 10 tys. woluminów dzieł polskich i obcych w tym starodruki z XV wieku. Niestety, miał też ciemną kartę w swoim życiorysie. Dziś przez niektórych badaczy nazywany jest największym zdrajcą w historii Polski, a dlaczego? Ponieważ z upoważnienia króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, jako jedyny z polskich wojewodów podpisał w 1793 roku traktaty z Rosją i Prusami, wyrażając zgodę na II rozbiór kraju. Za złożenie podpisów pod aktami rozbiorowymi otrzymał od Rosji pieniądze, za które kupił pałac w Nieborowie wraz z otaczającymi go gruntami. Dodatkowo jeszcze w tym samym roku podejmował w Nieborowie nowego pruskiego króla, Fryderyka Wilhelma II, który objeżdżał zagarnięte ziemie.

Po śmierci Michała Hieronima Radziwiłła w 1831 roku rezydencja nieborowska popadła w zaniedbanie. Spór spadkobierców o podział majątku ciągnął się latami. Ponadto w czasie powstania listopadowego stacjonowali w rezydencji dowodzący wojskami rosyjskimi. Dopiero w 1841 roku sąd zadecydował że nowym właścicielem dóbr nieborowskich zostanie jeden z synów zmarłego Michała Hieronima, Michał Gedeon Radziwiłł. Przeprowadził on w 1842 roku renowację kanału i stawu oraz restaurację wnętrz pałacu. W następnych latach rezydencję przejmowali kolejno synowie Michała Gedeona Radziwiłła, Karol i Zygmunt. I tak już trudna sytuacja gospodarcza dóbr nieborowskich w drugiej połowie XIX wieku dalej się pogarszała. Zygmunt Radziwiłł szukając ratunku przed bankructwem wyprzedał część umeblowania, kolekcji obrazów oraz zbiorów bibliotecznych. W 1879 roku dobra nieborowskie kupił Michał Piotr Radziwiłł, bratanek Zygmunta. W latach 1882-1886 przeprowadzona została renowacja zubożałych wnętrz pałacowych, przekomponowano dziedziniec przed pałacem oraz wzniesiono nową bramę wjazdową. Po śmierci Zygmunta w 1903 roku dobra nabył kolejny z Radziwiłłów – Janusz Radziwiłł. Plany rozbudowy pokrzyżowała I wojna światowa. Dopiero w latach 1922-1929 przeprowadzona została rozbudowa i modernizacja pałacu. W czasie II wojny światowej w pałacu kwaterował sztab niemiecki. W 1940 roku zrabowano zbiory i wyposażenie wnętrz, które udało się odzyskać sześć lat później.
Dobra nieborowskie pozostały w rękach Radziwiłłów do lutego 1945 roku, następnie zespół pałacowo-parkowy został własnością Skarbu Państwa, w wieczystym użytkowaniu Muzeum Narodowego w Warszawie.

Źródło: zabytek.pl / „Zamki i Pałace” T. Wójcik 2016r. / „Murowane Budowle Obronne w Polsce X-XVII w.” A. Wagner 2019r. / nieborow.art.pl/o-muzeum/historia-palacu /

Grzegorz R.

#TuiTamINFO to ktoś, kto ostatnio ma dużo czasu i zwykle udaje Mu się gdzieś "uciec" bliżej lub dalej. Oczywiście stara się mieć ze sobą aparat. Kiedy nie podróżuje to prawdopodobnie delektuje się ciszą domowego spokoju lub odkrywam najgłębsze sekrety najnowszych urządzeń technologicznych.

Odpowiedź miłośnik Nieborowa at

Pałac Piękny nic dodać nic ująć. Jak widać Niemcy i Bolszewicy go nie zniszczyli, można zadać pytanie dlaczego? Może również znali historię tego miejsca. Otóż jeden z jego znanych właścicieli był zdrajcą i pracował na rzecz Rosji. O kim mowa? Oczywiście Michał Hieronim Radziwiłł był targowiczaninem i sprzedał za kasę Polskę pod rozbiory m.in. Rosji i Prusom, za co tak na marginesie kupił ziemie w Nieborowie wraz z pałacem o czym widzę, że autor artykułu napisał. Dodam od siebie, jakby tego było mało żona przystawiała mu rogi. Puszczała się na lewo i prawo m.in. z królem St. Augustem Poniatowskim czy rosyjskim ambasadorem Stackelbergiem, a później z posłem brytyjskim w Warszawie hrabią Charlesem Whitworthem (podałem tylko znane osoby). Zresztą Michaś o wszystkim wiedział i tolerował to, ponieważ przynosiło mu to zarówno polityczne, jak i materialne korzyści. Zobaczcie, gościu przeżył 86 lat w zdrowiu i dostatku za kasę zaborców Rzeczpospolitą spisał na straty. Dziś pochowany jest w Nieborowie więc jak już odwiedzicie moje tereny to możecie położyć kwiaty na jego grób albo zrobić coś innego np nasikać.

PS.
Gratuluje fajnie napisanego artykułu. Krótko i na temat.

Pozdrawiam
miłośnik Nieborowa

Odpowiedź Grzegorz R. at

Dzięki za wyczerpującą odpowiedź

ZOSTAW ODPOWIEDŹ Anuluj odpowiedź

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

Ponieważ podróżowanie stało się dla Mnie łatwiejsze, a ostatnio mam trochę więcej czasu, to zwykle udaje mi się gdzieś „uciec” kilka razy w roku, bliżej lub dalej. Oczywiście staram się mieć ze sobą aparat. Fotografia nie jest moim sposobem na życie, to raczej amatorska pasja i według mnie, może być sposobem komunikowania się z innymi. Myślę, że większość amatorów robi to z tych samych powodów, dla radości tworzenia, miłości do podróży i fotografii. Dołożyłem wszelkich starań, aby treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością, wykorzystując do tego celu, przewodniki, informatory, biuletyny, książki historyczne, archiwa, biblioteki internetowe itp. Będę wdzięczny za wskazówki dotyczące błędów i nieaktualnych informacji. Wszelkie uwagi są dla mnie bardzo cenne i mile widziane, dzięki nim będę mógł dokonać jak najszybciej korekt w opisach.