Nieborów to niewielka wieś położona w województwie łódzkim w odległości; od Łodzi 65 km, Warszawy 72 km i Łowicza 9 km. Historycznie okolice Nieborowa były zaludniane od dawna, o czym świadczyć mogą odkryte w pobliskiej Wólce Łasieckiej stanowiska kulturowe z późnego okresu rzymskiego. Nazwa Nieborów, a raczej Nyeborowo lub Nyeborow w źródłach historycznych po raz pierwszy występuje w dokumentach kościelnych w XIV wieku. Jej założycielem mógł być niejaki bliżej nieznany Niebor, którego imię jest zaświadczoną w źródłach formą nazwy osobowej (antroponimiczna).
Pałac w XVIII wieku, rys. A. Gierymski źródło: Kujawska Biblioteka Cyfrowa
A jaka atrakcja dziś znajduje się w tej niewielkiej miejscowości? Oczywiście piękny zabytkowy pałac wielu wpływowych rodów arystokratycznych, głównie Radziwiłłów. Pałac, jest nie tylko pięknym miejscem, ale posiada również niezwykle interesującą historię, o której możemy dowiedzieć się w trakcie jego zwiedzania. Wnętrze, zarówno jak i sam budynek, robi na odwiedzających ogromne wrażenie. Magnacka siedziba jest prawie całkowicie wyposażona w XVIII-wieczne meble, obrazy i inne cenne przedmioty i jako jedna z nielicznych rezydencji magnackich w Polsce zachowała się w niemal nienaruszonym stanie. Historycznie pierwszy dwór w Nieborowie zbudowano w miejscu obecnego pałacu, w pierwszej połowie XVI wieku przez Nieborowskich herbu Prawda. Miał on formę przejściową między wieżą mieszkalną a renesansowym dworem-kamienicą. Mógł być prawdopodobnie zlokalizowany na wyspie stawu lub w miejscu dzisiejszego pawilonu przy dziedzińcu przed pałacem. W pobliżu dworu stały zabudowania gospodarcze. Cały zespół otaczała nawodniona płytka fosa. Niewykluczone, że w pierwszej połowie XVII wieku do elewacji północnej dobudowano ryzalit mieszczący klatkę schodową. Budynek był wówczas typową szlachecką siedzibą wiejską
Popularne w tej chwili...
Stan obecny XIX w. Strona frontowa pałacu Rys. czarno-biały S. Masłowski 1877 R. źródło: Antykwariat online
Stan obecny XIX w. Pałac od strony parku Rys. czarno-biały S. Masłowski 1877 R. źródło: Antykwariat online
Początki zespołu pałacowo-ogrodowego w Nieborowie sięgają około 1690 roku, kiedy to majątek nabył kardynał Michał Stefan Radziejowski . Kardynał rozbudował dawny dwór, przekształcając go w pałac barokowy wg projektu Tylmana z Gameren, spolszczonego Holendra, najwybitniejszego architekta XVII wieku działającego w naszym kraju. Portret kardynała można zobaczyć w pałacu w Nieborowie, gdzie znajdują się też dwa olbrzymie weneckie globusy z XVII wieku i cenny księgozbiór.
Kardynał Michał Stefan Radziejowski (źródło: Wikipedia) Biblioteka
Prawdopodobnie, równolegle z pałacem po jego stronie południowej wytyczony został regularny ogród. Po śmierci kardynała Pałac w Nieborowie wielokrotnie zmieniał właścicieli. W latach 1697-1765 właścicielami Nieborowa byli Towiańscy i Lubomirscy , a następnie kasztelan dobrzyński, Stanisław Łochocki . Znaczniejsze zmiany w rezydencji przypadły na lata 1765-1774, kiedy Nieborów należał do księcia Michała Kazimierza Ogińskiego . W latach 1774-1831 dobra nieborowskie stały się własnością miecznika Wielkiego Księstwa Litewskiego – Michała Hieronima Radziwiłła oraz jego żony Heleny z Przeździeckich . Ta słynna z urody i zamiłowań artystycznych dama, twórczyni ogrodów w pobliskiej Arkadii, poświęciła wiele czasu i pieniędzy na upiększenie Nieborowa. Trzeba tu zaznaczyć, że i sam Michał Hieronim Radziwiłł fortuny nie trwonił i inwestował w pałac. Wyposażył go m.in. w stylowe meble, tkaniny, obrazy i rzeźby oraz przedmioty rzemiosła artystycznego. Założył bogatą w zbiory bibliotekę, gdzie było ponad 10 tys. woluminów dzieł polskich i obcych w tym starodruki z XV wieku. Niestety, miał też ciemną kartę w swoim życiorysie. Dziś przez niektórych badaczy nazywany jest największym zdrajcą w historii Polski, a dlaczego? Ponieważ z upoważnienia króla Stanisława Augusta Poniatowskiego , jako jedyny z polskich wojewodów podpisał w 1793 roku traktaty z Rosją i Prusami, wyrażając zgodę na II rozbiór kraju. Za złożenie podpisów pod aktami rozbiorowymi otrzymał od Rosji pieniądze, za które kupił pałac w Nieborowie wraz z otaczającymi go gruntami. Dodatkowo jeszcze w tym samym roku podejmował w Nieborowie nowego pruskiego króla, Fryderyka Wilhelma II , który objeżdżał zagarnięte ziemie.
Po śmierci Michała Hieronima Radziwiłła w 1831 roku rezydencja nieborowska popadła w zaniedbanie. Spór spadkobierców o podział majątku ciągnął się latami. Ponadto w czasie powstania listopadowego stacjonowali w rezydencji dowodzący wojskami rosyjskimi. Dopiero w 1841 roku sąd zadecydował że nowym właścicielem dóbr nieborowskich zostanie jeden z synów zmarłego Michała Hieronima , Michał Gedeon Radziwiłł . Przeprowadził on w 1842 roku renowację kanału i stawu oraz restaurację wnętrz pałacu. W następnych latach rezydencję przejmowali kolejno synowie Michała Gedeona Radziwiłła, Karol i Zygmunt . I tak już trudna sytuacja gospodarcza dóbr nieborowskich w drugiej połowie XIX wieku dalej się pogarszała. Zygmunt Radziwiłł szukając ratunku przed bankructwem wyprzedał część umeblowania, kolekcji obrazów oraz zbiorów bibliotecznych. W 1879 roku dobra nieborowskie kupił Michał Piotr Radziwiłł , bratanek Zygmunta. W latach 1882-1886 przeprowadzona została renowacja zubożałych wnętrz pałacowych, przekomponowano dziedziniec przed pałacem oraz wzniesiono nową bramę wjazdową. Po śmierci Zygmunta w 1903 roku dobra nabył kolejny z Radziwiłłów – Janusz Radziwiłł . Plany rozbudowy pokrzyżowała I wojna światowa. Dopiero w latach 1922-1929 przeprowadzona została rozbudowa i modernizacja pałacu. W czasie II wojny światowej w pałacu kwaterował sztab niemiecki. W 1940 roku zrabowano zbiory i wyposażenie wnętrz, które udało się odzyskać sześć lat później. Dobra nieborowskie pozostały w rękach Radziwiłłów do lutego 1945 roku, następnie zespół pałacowo-parkowy został własnością Skarbu Państwa, w wieczystym użytkowaniu Muzeum Narodowego w Warszawie.
Źródło: zabytek.pl / „Zamki i Pałace” T. Wójcik 2016r. / „Murowane Budowle Obronne w Polsce X-XVII w.” A. Wagner 2019r. / nieborow.art.pl/o-muzeum/historia-palacu /