Nikiszowiec położenie
Nikiszowiec położony jest we wschodniej części miasta Katowice, przy granicy z Mysłowicami, uważany jest za jego główną historyczną atrakcję. Osiedle wybudowane zostało dla pracowników kopalni Giesche (od 1946 roku „Wieczorek”) i ich rodzin z inicjatywy koncernu górniczo-hutniczego Georg von Giesches Erben. Jak można wyczytać w przewodnikach w całym województwie śląskim istnieje około dwustu osiedli, wybudowanych przez zakłady przemysłowe dla swoich pracowników. Jednak niewiele z nich prezentuje się tak okazale jak katowicki Nikiszowiec. A dlaczego? Ponieważ stworzono tutaj niemal samowystarczalne miasto, w którym obok budynków mieszkalnych znalazły się; kościół, szkoła, przedszkole, sklepy, karczma, a nawet pralnia z łaźnią czy zakład fotograficzny. Trzeba również podkreślić, że Nikiszowiec miał też trochę szczęścia, ponieważ przetrwał czasy wojny, powstań i komunizmu praktycznie bez większych zniszczeń, dlatego dziś możemy zobaczyć jego oryginalną zabudowę w prawie niezmienionym kształcie.
Nikiszowiec trochę historii
Tereny dzisiejszego Nikiszowca należały w przeszłości do gminy Janów i były pokryte rozległymi lasami. Kiedy w XIX wieku odkryto tu duże pokłady węgla, koncern Georg von Giesche’s Erben rozpoczął stopniowe wykupywanie znajdujących się tu pól górniczych. W związku z tym pojawiła się potrzeba znacznego zwiększenia zatrudnienia. Pozyskanie pracowników było uzależnione od zapewnienia im mieszkań w pobliżu miejsca pracy.
Popularne w tej chwili...
Plan osiedla Nikiszowiec
Osiedle składa się z dziewięciu różnej wielkości, zamkniętych pierścieniowo bloków, powstałych w wyniku połączenia trójkondygnacyjnych, wielomieszkaniowych domów. Każdy budynek mieszkalny to 165 mieszkań, a typowe mieszkanie w Nikiszowcu składało się z dwóch pokoi z kuchnią i miało powierzchnię około 63 m². Wewnątrz każdego bloku znajduje się podwórze, na którym pierwotnie umieszczone były budynki gospodarcze – chlewiki oraz piece do wypieku chleba i ciasta, tzw. piekarnioki, a obecnie są to podwórka, ogródki i parkingi dla samochodów..
Skąd pochodzi nazwa Nikiszowiec
Nazwa osiedla pochodzi od położonego w jego pobliżu szybu „Nikischschacht” (obecnie Poniatowski Kopalni Węgla Kamiennego „Wieczorek”) i jest spolszczoną wersją jego niemieckiej nazwy. Nazwa samego szybu wywodzi się od niemieckiego nazwiska przedstawiciela spółki Georg von Giesches Erben (Spadkobiercy Gieschego) barona Friedricha Nickisch von Rosenegk.
Komzony – potoczne określenie ciągu sklepów w arkadowych podcieniach Placu Wyzwolenia (naprzciwko kościoła św. Anny)
Muzeum w Nikiszowcu
Muzeum mieści się przy ulicy Rymarskiej 4. Kiedyś znajdowała się tu pralnia, magiel oraz łaźnia publiczna. Od 1996 roku w tym budynku działała Galeria „Magiel”, gdzie prezentowane były przedmioty związanych z historią i życiem mieszkańców w tym rejonie. 2005 roku miasto wykupiło od kopalni „Wieczorek” budynek i przekazało na filię Muzeum Historii Katowic. Od 2011 roku obiekt jest siedzibą Działu Etnologii Miasta Muzeum Historii Katowic. Są tu prezentowane wystawy czasowe oraz trzy wystawy stałe.
Wystawa „Woda i mydło najlepsze bielidło. W pralni i maglu na Nikiszowcu”
Budynek pralni z suszarnią i maglem wybudowano w 1912 roku. Główny powód powstania pralni stanowiła dbałość o ochronę wnętrz mieszkań. Zakaz prania w familokach zapobiegał zawilgoceniu pomieszczeń i pojawianiu się grzyba na ścianach. Żony górników chętnie korzystały z dostępnego dla wszystkich, za darmo, udogodnienia: na miejscu była gorąca i zimna woda, elektryczne kotły do gotowania bielizny oraz centryfuga (wirówka), suszarnia, a także kilka elektrycznych magli. Oprócz prania, suszenia i maglowania można było w budynku skorzystać z łaźni. Zwłaszcza kobiety i dzieci użytkowały natryski, gdyż mężowie i ojcowie brali kąpiel po pracy w kopalnianej łaźni. W latach 60-tych XX wieku pojawiła się na polskim rynku pralka „Frania”. Dzięki temu urządzeniu pranie nie było tak pracochłonne i męczące. Także w Nikiszowcu gospodynie coraz rzadziej zaglądały do starej pralni. Nie obowiązywał już także odgórny zakaz prania w domach. Pralnia przestała pełnić swoją funkcje w latach 70-tych XX wieku. Dłużej korzystano z magli, gdyż wiele starszych mieszkanek osiedla przyzwyczaiło się do używania tych urządzeń. Budynek ulegał powolnej dewastacji i został zamknięty.
Wystawa „U nos w doma na Nikiszu”
Tutaj zobaczymy wnętrze mieszkania robotniczego z oryginalnym wyposażeniem; ekspozycję rozlokowano w trzech salach, urządzonych jako kuchnia, I izba i II izba.
Wystawa „Wokół mistrzów Grupy Janowskiej”
Na wystawie prezentowane są prace malarzy amatorów z Janowa Śląskiego. W budynku znajduje się również Punkt Informacji Turystycznej , gdzie można zakupić bilety wstępu do muzeum, pobrać broszury, mapki z planem osiedla oraz zakupić pamiątki.
Kościół św. Anny
Kościół znajduje się w centralnej części osiedla przy Placu Wyzwolenia. Budowa świątyni rozpoczęła się w dniu 6 maja 1914 roku. Kościół został poświęcony 23 października 1927 roku. Fundatorami budowy świątyni była kopalnia Giesche (obecnie Wieczorek) oraz wierni z Janowa i Nikiszowca. Do dziś podziwiać można oryginalne 75 głosowe organy z 1927 roku.
Dawniej gospoda obecnie budynek poczty
Warto się tu na chwilę zatrzymać, aby przyjrzeć się bliżej kwiatowej mozaice – „Roże Nikiszowca”. Mozaika znajduje się na południowo-zachodniej elewacji, najbardziej wyeksponowanej części budynku dawnej gospody, obecnie urzędu pocztowego, przy placu Wyzwolenia 4. Wykonano ją w 1912 roku klasyczną techniką z drobnych płytek szklanych. Na każdym pasie przedstawione są trzy czerwone róże, połączone łodygą z zielonymi listkami. Mozaika o wzorze kwiatowym nawiązuje do ornamentów na śląskim stroju ludowym. W 2014 roku decyzją Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków została wpisana do rejestru zabytków ruchomych.
Szyb Pułaski
Był jednym z ośmiu szybów kopalni Wieczorek. Szyb wydobywczy „Pułaski”, noszący pierwotnie nazwę „Carmer”, można uznać za kolebkę Nikiszowca. Jego otwarcie w 1907 roku spowodowało konieczność zatrudnienia bardzo wielu nowych pracownikow kopalni „Giesche” („Wieczorek”) i w związku z tym budowy osiedli górniczych w pobliżu miejsca pracy. W ten sposób, najpierw powstał Giszowiec, a nastepnie Nikiszowiec. Cechownia i maszynownia szybu „Pułaski”, podobnie jak wspomniane osiedla, zostały zaprojektowane przez Georga i Emila Zillmanów. 31 marca 2018 roku kopalnia wraz z szybem „Pułaski”, została przekazana Spółce Restrukturyzacji Kopalń w celu jej likwidacji.
Galeria Szyb Wilson
Galeria Szyb Wilson – kiedyś szyb kopalni Wieczorek (do 1995 r.). Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, poza ścisłym obszarem osiedla Nikiszowiec (1 km pieszo od centrum osiedla ), mieści się na granicy trzech dzielnic: Nikiszowca, Janowa oraz Szopienic. W początkach powstania nazywał się „Richthofen” i „Hulda”. W 1935 roku został przemianowany na „Wilson”, od nazwiska prezydenta Stanów Zjednoczonych.
