Ruiny zamku tarnowskich, rezydencja właścicieli Tarnowa

Tarnów (szczegółowy opis miasta) położony jest w południowo-wschodniej części kraju w województwie małopolskim. Nazwa miejscowości, jak pisze kronikarz Jan Długosz wywodzi się od krzewów tarniny porastającej Górę św. Marcina, gdzie dziś znajdują się ruiny zamku. Inne opracowania mówią, iż nazwa Tarnów pochodzi od imienia rycerza Tarna, który założył tu osadę i był jej pierwszym właścicielem, a zarazem protoplastą rodu Leliwitów.
Historycznie, o czym świadczą podania, zapisy źródłowe i zabytki miasta, swymi początkami sięga XII stulecia. Przyjmuje się, że pierwszy gród słowiański powstał w IX wieku na Górze św. Marcina w odległości około 3 kilometrów od centrum dzisiejszego miasta (teren wsi Zawada). Otoczony był umocnieniami w postaci wysokich wałów i funkcjonował do początku XI wieku. Jednak pierwsza pisemna wzmianka o Tarnowie pochodzi z 1124 roku, osada została wymieniona wtedy jako wieś należąca do opactwa Benedyktynów w Tyńcu.
Ponownie na kartach historii miejscowość pojawiła się, kiedy to w 1328 roku na zjeździe w Wiślicy król Władysław Łokietek nadał Spycimirowi z Piasków (później „z Melsztyna“) wieś Tarnów Mały. Wkrótce po tym nadaniu Specymir rozpoczął tam budowę swojego zamku. Zamek stał się siedzibą rodową potomków Leliwity, a przy tym jedną z pierwszych w Polsce warownych siedzib magnackich, usytuowanych w założeniu w centrum wielkiej własności ziemskiej.

Próbna rekonstrukcja zamku w jego najwcześniejszej postaci od południowego−wschodu. Szkic z książki „Zamek Tarnowskich jako rezydencja warownia i centrum administracyjno-gospodarcze dóbr Tarnowskich” – rys. K. Moskal

Do budowy zamku musiano przystąpić bardzo szybko, bo już w 1331 roku konsekrowano kaplicę zamkowa. W 1441 roku budowla znacznie ucierpiała w trakcie najazdu Węgrów. Warowna siedziba została odbudowana po zniszczeniach, a kolejny jej dziedzic, hetman Jan Amor Tarnowski uczynił z niej jeden z najwspanialszych zamków we wczesnej monarchii oraz tętniący życiem ośrodek renesansowej kultury. Po śmierci hetmana w 1561 roku i jego syna Jana Krzysztofa w 1567 roku doszło do zatargu o spadek między księciem Konstantym Ostrogskim i Stanisławem Tarnowskim, kasztelanem czchowskim. Swe starania o zamek Stanisław Tarnowski zakończył w 1570 roku regularnym oblężeniem i zdobyciem warowni, choć jej w rękach nie utrzymał. Wówczas została zniszczona wspaniała biblioteka na zamku oraz ograbiono arsenał zamkowy, wyrwano cześć okien i drzwi. Od tego czasu ograbiona i zdewastowana rezydencja zaczęła z wolna podupadać.

Zamek w drugiej połowie XV w., odbudowany i powiększony po zniszczeniach w 1441 r. Szkic z książki „Zamek Tarnowskich jako rezydencja warownia i centrum administracyjno-gospodarcze dóbr Tarnowskich” – rys. K. Moskal

Częste zmiany właścicieli, którymi byli m.in. Zasławscy, Lubomirscy, Zamoyscy, Radziwiłłowie, Koniecpolscy, Walewscy i Sanguszkowie nie czynili większych starań o przywrócenie jego świetności. Dodatkowo ulokowanie na zamku siedziby starosty dla okolicznych dóbr nie sprzyjał pracom remontowym, co doprowadziło obiekt do jeszcze większej ruiny. O skali zniszczeń może świadczy fakt, że wojska szwedzkie grabiące miasto w 1655 roku w ogóle nie podeszły pod mury bezbronnego zamku i nie były zainteresowane jego splądrowaniem. Od połowy XVIII wieku ruinę budowli zaczęto powoli rozbierać, a proces dewastacji zakończyło sypanie na Górze św. Marcina kopca ku czci powstańców z 1846 roku. Prace rozpoczęte w 1848 roku dopełniły zniszczenia murów i ziemnych fortyfikacji.
W latach 1939, 1963–1969, 1979–1985 podejmowano trzykrotnie prace archeologiczne, choć żadne z nich nie zostały doprowadzone do końca. Przyczyniono się jedynie do odsłonięcia znacznych fragmentów ruin zamku, w tym najlepiej zachowanych fortyfikacji z XVI wieku.

Zamek w drugiej połowie XV w. rys. K. Moskal

W takim szczątkowym stanie zamek dotrwał do współczesnych czasów. Dziś historia tarnowskiego zamku stanowi wspaniały przykład rozwoju rezydencji jednego z najpotężniejszych rodów w dawnej Polsce. Kiedyś była wspaniałą warownią hetmana Tarnowskiego i chluba Tarnowa. Dzisiaj to totalna ruina.
Warto na koniec dodać, iż pojawiły się pogłoski w lokalnej prasie (2024r.), że zamek w Tarnowie zostanie odbudowany. Pod koniec 2023 roku, po trwającym 15 lat sporze między miastem, a spadkobiercami rodu Sanguszków, dzięki decyzji Naczelnego Sądu Administracyjnego, ruiny średniowiecznej budowli wraz z terenem na Górze Świętego Marcina są własnością Skarbu Państwa. Tak więc nic nie stoi na przeszkodzie jak mówią włodarze miasta Tarnowa, aby rozpocząć inwestycję. Dodajmy, że Stowarzyszenie Zamek Tarnowski również walczy o ratowanie ruin już od 2007 roku. Głównym celem stowarzyszenia jest odbudowa warowni na zasadzie tzw. rekompozycji czyli według danych archeologicznych i historycznych. Tak więc wszyscy są na TAK, ale czy do tego dojdzie? Trudno powiedzieć, czas pokaże.

Źródło: „Tarnów i Okolice” Wydawnictwo Kraków 1980 r. / „Murowane Budowle Obronne w Polsce X-XVII w.” A. Wagner 2019r. / „Leksykon Zamków w Polsce” L.Kajzar 2001 r. / „Zamki w Polsce” B. Guerquin 1974 r. /

Stan obecny

Wizualizacja jak mógł wyglądać zamek i przygródek w Tarnowie na górze św. Marcina

Wizualizacja tarnowskiego zamku i przygródka autorstwa Michała Szumlańskiego, absolwenta Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, który od blisko dwóch lat pracował nad cyfrową rekonstrukcją zamku. Przyznać trzeba, że filmik robi wrażenie!

Jak dojechać i dojść do zamku

Samochód możemy zostawić na końcu Alei Tarnowskich – Nawiguj na parking Mapy Google
Z tego miejsca do zamku pieszo pod górkę jest ok. 500 metrów. Przechodzimy przez plac zabaw. Za nim mijamy po prawej ręce restaurację i dochodzimy do ul. Wypoczynkowej. Skręcamy w prawo i dochodzimy do ruin zamku. Otoczony jest on niewielkimi wzniesieniami i wałami. Pozostałości zamku znajdują się na dwóch wzgórzach. Nawiguj Mapy Google do zamku

Grzegorz R.

#TuiTamINFO to ktoś, kto ostatnio ma dużo czasu i zwykle udaje Mu się gdzieś "uciec" bliżej lub dalej. Oczywiście stara się mieć ze sobą aparat. Kiedy nie podróżuje to prawdopodobnie delektuje się ciszą domowego spokoju lub odkrywam najgłębsze sekrety najnowszych urządzeń technologicznych.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ Anuluj odpowiedź

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

Ponieważ podróżowanie stało się dla Mnie łatwiejsze, a ostatnio mam trochę więcej czasu, to zwykle udaje mi się gdzieś „uciec” kilka razy w roku, bliżej lub dalej. Oczywiście staram się mieć ze sobą aparat. Fotografia nie jest moim sposobem na życie, to raczej amatorska pasja i według mnie, może być sposobem komunikowania się z innymi. Myślę, że większość amatorów robi to z tych samych powodów, dla radości tworzenia, miłości do podróży i fotografii. Dołożyłem wszelkich starań, aby treść była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością, wykorzystując do tego celu, przewodniki, informatory, biuletyny, książki historyczne, archiwa, biblioteki internetowe itp. Będę wdzięczny za wskazówki dotyczące błędów i nieaktualnych informacji. Wszelkie uwagi są dla mnie bardzo cenne i mile widziane, dzięki nim będę mógł dokonać jak najszybciej korekt w opisach.